Kalendarium badań w ciąży

Najczęściej przyszła mama zgłasza się do swego ginekologa, gdy na teście ciążowym ukarze się wynik dodatni lub doświadcza objawów, które mogą świadczyć o ciąży. Podczas pierwszej wizyty lekarz zbiera wywiad dotyczący między innymi terminu ostatniej miesiączki, długości cyklów i krwawień lub daty ewentualnego zapłodnienia. Informacje te służą do określenia terminu porodu i wyliczenia tygodnia ciąży, w którym znajduje się pacjentka. Następnie odbywa się badanie ginekologiczne wewnętrzne i zewnętrzne, pozwalające na ocenę wielkości macicy i konsystencję szyjki macicy. Umożliwia to lekarzowi, na podstawie danych z wywiadu i badania, rozpoznać ciążę. Zazwyczaj w trakcie pierwszej wizyty wykonywane jest również badanie HCG z surowicy krwi i badanie USG dopochwowe, by ginekolog z całą pewnością mógł powiedzieć kobiecie, że zostanie mamą. Podczas tej decydującej rozmowy pacjentka otrzymuje również wskazówki dotyczące zdrowego stylu życia, odżywiania, zalecenie dotyczące przyjmowania kwasu foliowego oraz odbycia wizyty u stomatologa, porady dotyczące ostrożności w używaniu leków oraz unikania alkoholu i papierosów.

Następna wizyta odbywa się w 8-9 tygodniu ciąży. Pacjentka powinna przynieść na nią wyniki badań zleconych przez lekarza przy pierwszym spotkaniu. Badania te obejmują: grupę krwi i Rh, przeciwciała odpornościowe (anty Rh), morfologię krwi, poziom cukru na czczo, WR (odczyn Wassermanna),  przeciwciała przeciwko różyczce,  przeciwciała przeciwko toksoplazmozie, przeciwciała anty HIV, antygen HBsAg, przeciwciała antyHBc, przeciwciała anty HCV – wszystkie wykonywane są z krwi oraz wynik cytologii i badania moczu.

Określenie grupy krwi i Rh przyszłej mamy oraz wykrycie przeciwciał odpornościowych – anty Rh pozwala na przewidzenie możliwości wystąpienia niezgodności serologicznej, czyli równicy pomiędzy grupami krwi matki i płodu. Niezgodność serologiczna może być przyczyną pojawienia się konfliktu serologicznego, kiedy to przeciwciała matki atakują krwinki dziecka już w ciąży, co prowadzi do obrzęku wewnątrzmacicznego płodu oraz żółtaczki hemolitycznej noworodka. Gdy badanie potwierdzi obecność przeciwciał odpornościowych lub kobieta ma grupę krwi 0Rh-, istnieje możliwość uniknięcia powikłań dla płodu przez podanie matce odpowiedniego lekarstwa – immunoglobulin w trakcie ciąży i podczas porodu. Morfologia krwi z kolei pozwala wykryć anemię, zakażenie u matki a dzięki rozpoznaniu danych nieprawidłowości szybko rozpocząć odpowiednie leczenie. Badanie na czczo poziomu cukru pozwala wykryć cukrzycę i ustrzec matkę i dziecko przed jej powikłaniami przez wdrożenie odpowiedniej terapii. Odczyn WR jest wykonywany w celu rozpoznania kiły, która może być przyczyną wad wrodzonych u płodu, tak jak i różyczka oraz toksoplazmoza. Badanie w kierunku obecności wirusa HIV jest opcjonalne, acz gorąco polecane przez ginekologów, gdyż wykrycie zakażenia u matki pozwala na uniknięcie tej choroby u dziecka, przez stosowanie leków podczas ciąży. Badanie w kierunku możliwości zakażenia wirusem zapalenia wątroby typu B (HBsAG, antyHBc) i typu C (antyHCV) pozwala na rozpoznanie choroby wątroby mogącej zagrozić przebiegowi ciąży. Ocena cytologiczna szyjki macicy umożliwia rozpoznanie stanu zapalnego lub przednowotworowego i wdrożenie odpowiedniej dla pacjentki terapii. Ostatnie z badań – badanie moczu pozwala na wykrycie stanu zapalnego dróg moczowych, z którym często borykają się ciężarne pacjentki oraz na pośrednie rozpoznanie cukrzycy.

Ginekolog podczas tej wizyty zbiera wywiad, wykonuje badanie ginekologiczne, ocenia pH wydzieliny pochwowej służące do wykrycia zakażenia lub przedwczesnego odpływania płynu owodniowego, bada piersi oraz waży pacjentkę i wykonuje pomiar ciśnienia tętniczego. Wszystkie te badania są elementem każdej kolejnej wizyty u lekarza prowadzącego ciążę. Informacje o wyniku badania ginekologicznego i badań dodatkowych umieszcza w karcie przebiegu ciąży, którą powinna posiadać każda przyszła mama.

---

Kolejna wizyta odbywa się w 11-14 tygodniu ciąży. Głównym jej punktem jest wykonanie przez lekarza dokładnego badania ultrasonograficznego płodu z oceną: ilości pęcherzyków ciążowych, akcji serca płodu (FHS), anatomii płodu (czaszka, ściany powłok jamy brzusznej, żołądek, pęcherz moczowy, kręgosłup kończyny górne i dolne), kosmówki, długości ciemieniowo – siedzeniowej (CRL) – dokładnie określającej wiek ciążowy, kości nosowej, przezierności karkowej (NT) – sugerującej zaburzenia chromosomalne płodu.

– Każda pacjentka, bez względu na wiek i przebieg poprzednich ciąż może zdecydować się również na wykonanie testu PAPPA-A, które lekarz powinien zlecić właśnie między 11 a 13 tygodniem ciąży – tłumaczy dr Joanna Liss, Kierownik Laboratoriów In Vitro INVICTA. – Test PAPPA-A obejmuje badanie poziomu białka ciążowego A (PAPP-A) i wolnej podjednostkę beta gonadotropiny kosmówkowej (beta-HCG) – oznaczane z krwi pacjentki oraz wykonaniu pomiaru przezierności karkowej płodu za pomocą USG. Służy on wyodrębnieniu kobiet ciężarnych, u których ryzyko urodzenia dziecka z zespołem Downa, Edwardsa i Patou jest podwyższone i którym zaleca się wykonanie inwazyjnego badania – amniopunkcji – dodaje dr Liss. Lekarz interpretuje otrzymany wynik i w razie konieczność zleca wykonanie między 14 a 20 tygodniem ciąży testu potrójnego polegającego na oznaczeniu we krwi matki alfa- fetoproteiny (AFP), gonadotropiny kosmówkowej (HCG) i wolnego estriolu (fE3). Test ten określa zarówno ryzyko urodzenia dziecka z wadą chromosomową – jak w teście PAPPA-A ale również jest wzbogacony o wykrycie wad cewy nerwowej. Skumulowane wyniki testów (PAPPA-A i potrójny), USG I trymestru oraz wiek matki z dużą dokładnością pozwolą podejrzewać obecność wad u płodu. Na podstawie otrzymanych badań ginekolog może zasugerować pacjentce konieczność wykonania kariotypu płodu.

Kariotyp płodu można wykonać trzema metodami zależności od stopnia zaawansowania ciąży. Pierwszym, badaniem mogącym wykluczyć lub potwierdzić obecność wad chromosomowych u płodu jest biopsja kosmówki wykonywana w 9-12 tygodniu ciąży. Zabieg polega na przez brzusznym nakłuciu kosmówki, pod kontrolą ultrasonograficzną i pobraniu materiału, z którego można oznaczyć kariotyp płodu. Kolejnym badaniem inwazyjnym z zakresu diagnostyki prenatalnej jest amniopunkcja, polegająca na nakłuciu przez brzusznym owodni z pobraniem komórek płodu, wykonywana między 11 a 20 tygodniem ciąży. Najbardziej inwazyjnym badaniem jest kordocenteza, podczas której nakłuwa się naczynia pępowinowe (najczęściej żyłę pępowinową) pod kontrolą USG między 21 a 26 tygodniem. Badanie umożliwia pobranie krwi płodu i diagnostykę konfliktu serologicznego oraz wad genetycznych. Nie tylko kobiety, u których wyniki testów PAPPA, potrójnego oraz USG były nieprawidłowe mogą oznaczyć kariotyp płodu. Powinny to zrobić również pacjentki powyżej 35 roku życia, kobiety, które wcześniej urodziły dzieci z wadami genetycznymi lub są nosicielkami wad genetycznych bądź ich partnerzy są nosicielami chorób genetycznych.

Kolejna wizyta u ginekologa prowadzącego ciążę przypada na 15-20 tydzień ciąży. Podczas niej lekarz po raz drugi kontroluje wyniki morfologii oraz poziomu przeciwciał odpornościowych anty Rh i po raz trzeci wynik badania ogólnego moczu. Odbywa się również dokładne badanie ginekologiczno-położnicze z oceną wysokości dna macicy i pomiarem pH wydzielany pochwowej. Jak przy każdym poprzednim spotkaniu kontrolowane jest ciśnienie tętnicze, którego podwyższone wartości mogą zagrozić przebiegowi ciąży.

Następna wizyta odbywa się między 21 a 26 tygodniem ciąży. Lekarz wykonuje badanie ultrasonograficzne płodu z oceną: liczby płodów, ich położenia, czynności serca, pomiarem długości dwuciemieniowej, długości kości udowej, ewentualną orientacyjną masą płodu, oceną budowy płodu (czaszka, kręgosłup, jama brzuszna – powłoki, żołądek, jelita, pęcherz, nerki, kończyny), ocena łożyska, ilości płynu owodniowego i naczyń pępowinowych. Oznaczony zostaje również poziom cukru po wypiciu glukozy. Nieprawidłowe wartości cukru wskazują na cukrzycę ciężarnych, którą trzeba dokładnie monitorować i intensywnie leczyć, by uniknąć jej niekorzystnego wpływu na płód. Lekarz oznacza po raz drugi przeciwciała w kierunku toksoplazmozy, gdyż pacjentka mogła być narażona powtórnie na kontakt z tym pierwotniakiem. Przeprowadzane są również badania standardowe, jak przy każdej wizycie: ginekologiczno-położnicze, pomiar pH pochwy, określenie wysokości dna macicy i aktywności ruchowej płodu, pomiar ciśnienia i wagi oraz badanie ogólne moczu.

W 26-32 tygodniu pacjentka ma wykonane trzecie badanie USG z oceną parametrów, takich jak przy drugim badaniu. Wykonywana jest kontrolna morfologia, badanie poziomu przeciwciał odpornościowych antyRh, badanie ogólne moczu, pomiar ciśnienia i wagi. Pacjentka jest badana z oceną ruchów płodu, wysokością dna macicy i określeniem pH wydzieliny pochwowej. Podczas kolejnej wizyty, w 33-37 tygodniu, ginekolog kontroluje parametry morfologii krwi, moczu, zleca wykonanie po raz drugi odczynu służącego wykryciu kiły (WR), bada pacjentkę z oceną wysokości dna macicy, ruchów i tętna płodu, pomiarem pH wydzieliny pochwowej oraz wykonuje badanie piersi, pomiar ciśnienia i wagi. W 38-39 tygodniu ciąży, tuż przed jej rozwiązaniem, badaniem położniczym określa się wysokość dna macicy, ułożenie i ustawienie płodu, jego ruchliwość i tętno. Lekarz ocenia wynik badania moczu, pH pochwy, mierzy ciśnienie i waży pacjentkę.

Ostatnia wizyta, jeśli nie doszło jeszcze do tego cudownego momentu narodzin, odbywa się po 40 tygodniu. Podczas niej wykonywane jest badanie USG ze szczególną oceną umiejscowienia łożyska oraz wykonuje badanie KTG – ocena akcji serca płodu podczas skurczów macicy. Ginekolog dokładnie bada pacjentkę uwzględniając wszystkie pomiary z poprzednich wizyt oraz kontroluje wynik badania moczu, mierzy ciśnienie tętnicze i waży pacjentkę.  

Ciąża jest stanem wymagającym szczególnej kontroli, dlatego też przyszła mama dbając o siebie i swojego maluszka powinna wykonywać badania opisane powyżej i stosować się do zaleceń swego lekarza prowadzącego, by w tym wielkim dniu urodzić zdrowe, śliczne dziecko.



Artykuł przygotowany w konsultacji ze specjalistami z Kliniki Zdrowia Kobiety oraz Leczenia Niepłodności INVICTA.

fot. Katarzyna Piwecka, fotografia rodzinna Poznań (www.katarzynapiwecka.pl)