18 ciekawostek o jajkach

Jajka można nazwać kapsułką witaminową – zawierają wszystkie makroskładniki, między innymi białko, tłuszcz, węglowodany, wszystkie składniki mineralne i witaminy z wyjątkiem witaminy C. Są prawdopodobnie najzdrowsze ze wszystkich produktów spożywczych.

Jajka zawierają dużo łatwo przyswajalnego białka oraz korzystne dla naszego organizmu tłuszcze, między innymi kwas linolowy i lecytynę. Tłuszcze te, szczególnie lecytyna, mają korzystny wpływ na procesy myślowe oraz koncentrację, przyswajanie wiedzy i logiczne myślenie. Ponadto jajka są bogatym źródłem witamin, zwłaszcza tych z grupy B, które regulują prawidłową pracę całego układu nerwowego. Jajka zawierają także witaminy rozpuszczalne w tłuszczach: A, D i E i są doskonałym źródłem wielu składników mineralnych w tym wapnia, żelaza, cynku, potasu, magnezu, fosforu czy selenu. Warto również pamiętać, że jedno jajo nie dostarcza nam zbyt wielu kalorii - ok. 75 kcal.

Wybierając jajka dostępne na sklepowych półkach warto zwrócić uwagę na ich oznaczenia. Te pochodzenia ekologicznego (numer 0), czy z wolnego wybiegu (numer 1) charakteryzują się najlepszymi walorami sensorycznymi, czyli smakiem i zapachem. Niestety w Polsce najbardziej popularne są jaja oznaczone numerem 3, czyli te znoszone przez kury nie mające dostępu do jakichkolwiek naturalnych warunków. Skutkuje to tym, że łatwiej zapadają na choroby i konieczne jest dodawanie do ich pasz różnych środków farmakologicznych. Można się domyślić, że jaja z oznaczeniem 3 mają także mniejszą zawartość składników mineralnych i witamin.

Żadne naukowe badania nie potwierdziły bezpośredniej zależności między jedzeniem jajek a poziomem cholesterolu. Jego zawartość we krwi człowieka zależy bowiem od wielu czynników, między innymi genów, wieku, płci, wagi, sylwetki i aktywności fizycznej, a także od chorób, np. cukrzycy. Warto też dodać, że nasz organizm sam wytwarza cholesterol. Co więcej - obecne w jajku lecytyna i wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-3 pomagają pozbyć się cholesterolu i obniżają poziomu trójglicerydów we krwi. Jednak, jak pokazują badania zrealizowane na zlecenie marki Berimal, 40% Polaków nadal wierzy w mit o jajkach dotyczący ich niekorzystnego wpływu na poziom cholesterolu.

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) dopuszcza jedzenie do 10 jajek tygodniowo, łącznie z tymi, których użyjemy do przygotowywania innych dań, w tym na przykład kotletów, ciast czy makaronów oraz klusek. Według polskich dietetyków i kardiologów osoby zdrowe mogą jeść 1 jajko dziennie, natomiast osoby borykające się z podwyższonym cholesterolem – maksymalnie 2 lub 3 jajka tygodniowo. Dotyczy to przede wszystkim żółtek, bowiem białka można jeść bez ograniczeń. Jednak im więcej spożywamy warzyw oraz owoców, a mniej potraw obfitujących w tłuszcze zwierzęce, tym częściej możemy pozwolić sobie na jajko.

Jajka są źródłem cennych protein. Pod względem składu aminokwasów, czyli związków białkowych są najdoskonalszym produktem pochodzenia zwierzęcego. Do tego stopnia, że służą za punkt odniesienia przy badaniu wartości innych białek. Białko jajka w blisko 90% składa się z wody, w 9% z aminokwasów oraz w 1% z węglowodanów. W 100 gramach białka znajdziemy 45 kcal.

Żółtko jajka składa się w 2/3 z lipidów - tłuszczów. Są to trójglicerydy (65 proc.), fosfolipidy (ok. 30 proc., w tym głównie lecytyna) oraz cholesterol. Towarzyszą im witaminy rozpuszczalne w tłuszczach (A, D, E, K). Duża ilość składników energetycznych sprawia, że wartość kaloryczna żółtka wynosi aż 350 kcal/100 g. Co ciekawe żółtko jajka zawiera więcej białka niż białko jaja.

Żółtko jajka zawiera składniki ważne dla zdrowia. Są to: ksantofil i luteina. Ksantofil zapobiega osadzaniu się złogów na ścianach tętnic. Luteina w organizmie człowieka gromadzi się głównie w plamce żółtej oka i soczewce. Działa jak filtr chroniący przed szkodliwym promieniowaniem UVA i UVB. Jest również silnym wymiataczem wolnych rodników, dzięki czemu zapobiega uszkodzeniom delikatnych naczyń włosowatych siatkówki oraz fotoreceptorów.

Jajka to doskonałe źródło minerałów, witamin z grupy B i rozpuszczalnych w tłuszczach witamin A, D, E. Dlatego poprawiają wygląd skóry i wzmacniają kości.

Na liście alergenów pokarmowych u dzieci, kurze jaka zajmują drugą pozycję – zaraz po białku krowiego mleka. Dzieci ze skłonnością do uczuleń lub pochodzące z rodzin, w których występuje alergia, nie powinny jeść jajek przed 12-tym miesiącem życia. Ale warto wiedzieć, że gotowanie jajka na twardo z reguły pozbawia je własności uczulających.

Jajka w lodówce możemy przechowywać maksymalnie 3 tygodnie, pamiętając, że mają zdolność pochłaniania obcych zapachów. Niska temperatura spowalnia proces starzenia jaj, ale go nie eliminuje. Następuje stopniowy rozkład białka i witamin oraz jełczenie tłuszczu. Ten proces nieco hamuje naturalna warstwa ochronna pokrywająca skorupkę. Dlatego nie należy myć jaj przed włożeniem ich do lodówki. Ale gdy chcemy je przyrządzić, najpierw trzeba je dokładnie umyć, a potem sparzyć wrzątkiem.

Surowe żółtko jest strawne w tym samym stopniu jak gotowane, ale białka nie należy jeść na surowo. Po pierwsze ze względu na właściwości uczulające, a po drugie - na obecność awidyny, która blokuje przyswajanie witaminy B7 (biotyny). W odróżnieniu od innych produktów, jajka można smażyć na maśle, bo ich białko ścina się już przy 60 st. C, czyli zanim masło zacznie się palić i zanim zacznie wytwarzać się toksyczna akroleina.

Najlepiej przyswajalne są jaja gotowane na miękko, czyli do 4 minut. Zbyt długie gotowanie (powyżej 10 minut) powoduje straty witamin i obniżenie wartości odżywczej białka nawet o 40 proc. Ponadto doprowadza do reakcji siarki z żelazem - wtedy dookoła żółtka powstaje zielonkawa obwódka.

Strawność białka wzrasta po ubiciu na pianę. Cząsteczki białka mają stosunkowo dużą lepkość, dlatego piana się utrzymuje. Z kolei tłuszcz ją “gas i”. Aby więc uzyskać trwałą pianę z białka, należy najpierw dokładnie oddzielić żółtko, bo zawiera tłuszcz.

Wszystkie jaja przed użyciem należy bezwzględnie myć w ciepłej wodzie, a jeżeli mają być jedzone na surowo - sparzyć. Bezpośrednio po zniesieniu jajko powinno być jałowe, ale bywa, że nioska jest zakażona bakteriami Salmonella lub Mycobacterium tuberculosis avium (prątkiem gruźlicy ptasiej), które zainfekują również jajo. Za psucie się jaja najczęściej odpowiedzialne są drobnoustroje z rodzaju Penicillum, Escherichia coli, Cladosporium, Pseudomonas fluorescens. Jeśli jajko jest źle przechowywane (np. w wilgoci i cieple), bakterie znajdujące się na skorupce mogą wniknąć do środka.

Jajka są kwasotwórcze. Dlatego aby zachować równowagę kwasowo-zasadową, należy je łączyć z zasadotwórczymi produktami: warzywami, pieczywem, kaszami.

Sprawdzajmy datę przydatności jajka na stemplu. Po rozbiciu żółtko powinno być zwarte i wypukłe, a białko galaretowate i nie może się rozlewać.

Jak sprawdzić czy jajko jest świeże? Przy użyciu naczynia z wodą. Świeże jajko pójdzie na dno, jajko średniej świeżości zawiśnie w połowie, a stare – wypłynie na powierzchnię.