Bezpłodność - problem nie tylko kobiet

Bezpłodność jest zjawiskiem pojawiającym się coraz częściej świadczy o tym fakt, iż co szósta para boryka się z tym problemem. Szacuje się, że problem niepłodności dotyczy 20% par w Polsce. Cierpią na nią zarówno kobiety, jak i mężczyźni. Z danych wynika, że rozkłada się to pół na pół, co obala mit, który przez lata był brany za jedyny i słuszny, obwiniający za bezpłodność tylko i wyłącznie kobiety. Z medycznego punktu widzenia bardzo trudno określić bezpłodność mianem choroby, gdyż jedynym jej objawem jest brak potomstwa. Wynika ona albo z niemożności wytworzenia przez jednego z partnerów komórek rozrodczych, albo niemożności ich zapłodnienia. Najczęściej jest spowodowana przez inne choroby, które często jej towarzyszą.

Za bezpłodne małżeństwo uważa się parę, która przez okres 2 lat współżyje ze sobą bez zabezpieczenia i mimo pragnienia posiadania potomstwa kobieta nie zachodzi w ciążę. W takim wypadku obydwoje powinni podać się badaniu, ponieważ niepłodność zawsze rozpoznaje się i diagnozuje w parze małżeńskiej, tzw. czynnik żeński i męski. Przede wszystkim dotyczy to właśnie mężczyzn, ponieważ w 40% wszystkich przypadków przyczyna braku potomstwa leży po stronie mężczyzn. Wówczas, gdy badania nie wykażą żadnych nieprawidłowości u niego, należy przeprowadzić ginekologiczne badanie kobiety.

Głównymi czynnikami sprawczymi niepłodność są:
- nieprawidłowości nasienia 40%,
- zaburzenia jajeczkowania 20%,
- nieprawidłowa funkcja jajowodów 30%,
- czynniki szyjkowe 5%,
- przyczyny nie zidentyfikowane 10%.

Problem niepłodności u mężczyzn zauważają mężczyźni w wieku 35 – 40 lat. Wówczas to, zaczynają dostrzegać pewne nieprawidłowości związane z ich męskością. Może to wynikać z tego, iż w tym wieku panowie po dłużej przerwie zaczynają intensywnie ćwiczyć i niestety mogą przy tym zrobić sobie krzywdę. Mężczyzn jednak bardzo trudno jest namówić na wizytę u specjalisty, szukają więc na początek informacji w Internecie i dopasowują je do swoich przypadłości. Nie wiedzą jednak, że na ich płodność ma wpływ wiele czynników. Jednym z nich jest czynnik środowiskowy (substancje chemiczne), które to są czynnikami ryzyka dla spermatogenezy, przede wszystkim ze względu na ekspozycję na pestycydy oraz organiczne środki chemiczne. Metale ciężkie (ołów, kadm, arszenik), nawet ich śladowe ilości w nasieniu hamują czynności enzymów zawartych w akrosomie i mogą toksycznie wpływać na spermatogenezę. Radioterapia i chemioterapia prowadzą zazwyczaj do zmian płodności, która trwale uszkadza jądra.

Kolejnym elementem wpływającym na płodność u mężczyzn są niedobory gonadotropin (glikoproteinowe hormony produkowane u kręgowców przez komórki przedniego płata przysadki tzw. gonado tropy, za pośrednictwem specyficznych receptorów wpływają na strukturę i funkcję narządów docelowych – gonad. Niedobór gonadotropin prowadzi do bezpłodności), które objawiają się opóźnionym lub zahamowanym dojrzewaniem oraz zmniejszoną potencją seksualną, azoospermią (całkowity brak plemników w ejakulacie) lub oligospermią (zbyt niska liczba plemników w nasieniu). Niewydolność przysadki mózgowej, która często wiąże się z niedoborem gonadotropin, któremu towarzyszy hipogonadyzm (może być powodowana genetycznie, poprzez choroby zakaźne bądź kastrację. Objawia się opóźnionym lub zahamowanym dojrzewaniem, oraz zmniejszoną potencją seksualną) oraz niepłodność. Duży wpływa na płodność u mężczyzn mają przeciwciała przeciwplemnikowe, czyli tzw. zaburzenia autoimmunologiczne, wiążące się z obecnością przeciwciał w nasieniu lub w surowicy krwi. Mogą  być obecne w nasieniu mężczyzny, bądź w śluzie szyjkowym kobiety. Przeciwciała skierowane przeciw nasieniu odpowiedzialne są za około 6 – 7% przypadków niepłodności męskiej i mogą być przyczyną zlepiania się plemników, co zmniejsza ich żywotność i ruchliwość, powoduje to gorsze przenikanie przez śluz szyjkowy i hamowanie połączenia plemnika z jajem.

Różnego rodzaju zakażenia przenoszone drogą płciową, które mogą prowadzić do rozwoju powikłań, mogą z znacznym stopniu przyczyniać się bezpłodności. Stany zapalne jąder i najądrzy spowodowane wniknięciem czynnika infekcyjnego nawet po wyleczeniu mogą doprowadzić do włóknienia, co może spowodować zmniejszenie się, a w konsekwencji całkowity zanik jąder i tym samym bezpłodność. Jedną z najbardziej znanych chorób występujących u mężczyzn, która powoduje bezpłodność jest zapalenie gruczołu krokowego i pęcherzyków nasiennych, popularnie zwane zapaleniem stercza, które ze względu na przebieg, można podzielić na ostre i przewlekłe. Choroba ta może uniemożliwić odbywanie stosunków płciowych, a ponadto prowadzi do niekorzystnych zmian w nasieniu, co w znacznym stopniu przyczynia się do obniżenia zdolności plemników do zapłodnienia. Również przebycie po okresie dojrzewania zapalenia jąder, związanego ze świnką może przyczynić się do azoospermii lub oligospermi. Natomiast zapalenie jąder do którego dojdzie po przebytej rzeżączce lub gruźlicy może doprowadzić do całkowitego zaniku funkcji jąder. Należy pamiętać, że głównymi przyczynami wpływającymi na bezpłodność mężczyzn są również różnego rodzaju wady: wrodzone bądź nabyte.

Do wad wrodzonych zaliczamy:
- anorchizm – wrodzony brak jąder,
- monarchizm – wrodzony brak jednego jądra,
- dysgenezje jąder – nieprawidłowe funkcjonowanie jąder, pod względem wytwarzania prawidłowych plemników,
- wnętrostwo – umiejscowienie jądra poza moszną. Im dłużej jądra pozostają poza workiem mosznowym, tym większe jest zagrożenie dla procesu spermatogenezy,
- wrodzony wodniak jądra – jest to nagromadzenie płynu surowiczego pomiędzy osłonkami jąder.

Do wad nabytych jąder zaliczamy:
- wodniak jądra – jest najczęściej wynikiem stanów zapalnych jąder,
- zmniejszenie objętości i zanik jądra, również związany ze stanami zapalnymi jądra,
- nowotwory jąder.
Przyczyną niepłodności mogą być również wady w budowie prącia, do których najczęściej zaliczamy:
- stulejka – stan w którym dochodzi do zrośnięcia napletka z żołędzia, co zakłóca prawidłowy wytrysk nasienia,
-  krótkie wędzidełko – które łączy napletek z zewnętrznym ujściem cewki moczowej i może uniemożliwić odbycie prawidłowego stosunku płciowego powodując przy tym ból, a nawet krwawienie jeśli dojdzie do jego naderwania,
- wierzchniactwo – jest to stan w którym ujście zewnętrzne cewki moczowej znajduje się na grzbietowej powierzchni prącia lub żołędzi,
- spodziectwo - polega na lokalizacji ujścia cewki moczowej na brzusznej stronie prącia. W zależności od stopnia ciężkości wady spodziectwo może stanowić niewielki defekt kosmetyczny lub cięższy, utrudniający oddawanie moczu, przyczyniający się do dysfunkcji seksualnej i stanowiący poważny problem psychologiczny.

Do głównych przyczyn niepłodności u mężczyzn należy również zaliczyć wady dróg wyprowadzających nasienie. Zaliczamy do nich:
- jednostronny bądź dwustronny, wrodzony brak nasieniowodów - najczęściej występuje u osób chorych na mukowiscydozę,
- zespół Younga – są to zaburzenia rozwojowe, które uniemożliwiają ruch witki plemnika,
- wodniak powrózka nasiennego – polega na nagromadzeniu płynu surowiczego pomiędzy częściowo zrośniętymi blaszkami wyrostka pochwowego otrzewnej,
- żylaki powrózka nasiennego – choroba ta zmniejszająca objętość jąder, dzieje się tak za sprawą oplatających je naczyń, które to powodują, że w jądrach panuje zbyt wysoka temperatura. Wówczas następuje uszkodzenie nabłonka plemnikotwórczego.

Wszystkie wyżej wymienione przyczyny bezpłodności wymagają szczegółowej diagnostyki. W przypadku stwierdzenia któregokolwiek przyczyny istnieją metody do ich usunięcia. Jednak decyzje od jakich badań należy rozpocząć zależy od lekarza, który po zebraniu wywiadu ustala kolejność badań diagnostycznych.U mężczyzny podstawowym badaniem jest badanie nasienia. Bardzo ważne jest, aby mężczyźni dbali o swój narząd rozrodczy, ponieważ wiele czynników źle wpływa na plemniki, które to są podstawowym elementem przy zapłodnieniu. Na plemniki niekorzystnie wpływa podgrzewanie jąder, typu: laptop trzymany na udach, zbyt obcisłe spodnie, zbyt gorące kąpiele. Na tego rodzaju podgrzewanie narażeni są przed wszystkim zawodowi kierowcy, którzy w swoich samochodach mają podgrzewane fotele.

Mężczyzn niestety leczy się dużo trudniej niż kobiety i jeśli nie ma ewidentnej przyczyny niepłodności np. żylaków powrózka nasiennego, to nie ma szans na wyleczenie. Nie ma bowiem leków poprawiających nasienie lub zwiększających ruchliwość plemników. U kobiet natomiast należy określić szereg rożnych parametrów, takich jak: prawidłowość budowy narządu rodnego, drożność jajowodów oraz występowanie owulacji. Poza tym przeprowadza się badania z zakresu diagnostyki hormonalnej, ponieważ są one jedną z najczęstszych przyczyn niepłodności u kobiet. Biorąc pod uwagę złożoność problemu niepłodności, słuszne jest wczesne diagnozowanie i leczenie zaburzeń miesiączkowania, stanów zapalnych narządu rodnego, z uwzględnieniem chorób towarzyszących współpracą lekarzy innych specjalności. Ważne jest również, aby nie bagatelizować już istniejącego problemu, ponieważ płodność jest bardzo czułym parametrem ogólnego stanu zdrowia i wydaje się, że nawet drobne nieprawidłowości prowadzą do ograniczenia zdolności do posiadania potomstwa. Dlatego należy pamiętać, że na płodność wpływa nasz styl życia. Na pewno niekorzystny jest stres, ponieważ może zmniejszać liczbę plemników. Znaczącym czynnikiem ograniczającym płodność jest również alkohol, nikotyna, ponieważ powodują zmniejszenie ruchliwość plemników i skracając tym samym czas ich przeżycia. Produkcję plemników ograniczają otyłość oraz zbyt intensywne ćwiczenia wytrzymałościowe. Bardzo duże znaczenie ma też odpowiednia dieta, bogata w białko zwierzęce, które ma wyraźny wpływ na proces rozrodczy. Niedoceniony jest również wpływ środowiska zewnętrznego przed wszystkim zanieczyszczenia, estrogeny środowiskowe, typu woreczki foliowe.

Człowiek niekiedy nie zdaje sobie sprawy jak wiele czynników przyczynia się do bezpłodności. Paradoksalnie się składa, że również zły wpływ na płodność ma świadome dążenie do zajścia w ciążę. Im bardziej intensywne będą starania podporządkowania własnej seksualności spłodzeniu dziecka, tym bardziej mnożą się dysfunkcje seksualne. Ponieważ istnieje niebezpieczeństwo zatracenia miłości i harmonii związku, a „po co budować dom w którym nie zamieszka miłość”.