Na czym polega niepłodność wtórna?

Autor: rm

Marzeniem niemal wszystkich par zawierających związek małżeński jest posiadanie własnego potomstwa. Gdy na świat przychodzi pierwsza pociecha, większość par nie spodziewa się, że zajście w drugą ciążę wiązać się będzie z jakimikolwiek trudnościami. Jednak według szacunków specjalistów aż 20 proc. par starających się o kolejne dziecko, ma problemy z ponownym zajściem w ciążę. Zjawisko to nazywamy niepłodnością wtórną.

Niepłodność umownie definiuje się jako brak potomstwa po 12-miesięcznym okresie regularnego współżycia (3-5 stosunków w tygodniu), bez stosowania środków antykoncepcyjnych. Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) problem ten dotyczy obecnie około 20 proc. par starających się o dziecko.

Niepłodność wtórna

W przypadku niepłodności możemy mówić zarówno o niepłodności pierwotnej, jak i wtórnej. O tej drugiej mówimy, gdy kobieta posiada już potomstwo, ale nie może ponownie zajść w ciążę. Podobnie, jak w przypadku niepłodności pierwotnej, przyczyny tego zjawiska są różne, począwszy od stanów zapalnych narządów rodnych, na nadmiernym stresie skoczywszy.

Główne przyczyny niepłodności wtórnej:

- wiek partnerów, bowiem z roku na rok maleją szanse na posiadanie potomstwa,
- przebyte infekcje,
- zakażenia narządu rodnych, m.in. poporodowe stany zapalne, zapalenia przydatków,
- endometrioza , czyli rozrost błony śluzowej macicy,
- zrosty po cięciu cesarskim i uszkodzeniach szyjki w trakcie porodu,
- zaburzenia hormonalne takie jak np.: niedoczynność tarczycy,  zespół policystycznych
  jajników, czy zaburzenia miesiączkowania,
- obniżenie parametrów nasienia u mężczyzny,
- antykoncepcja hormonalna stosowana po pierwszym porodzie,
- choroby przewlekłe takie jak: otyłość, cukrzyca, nadciśnienie,
- stres, przyczyniający się do wielu poważnych chorób,
- nadużywanie leków,
- złe warunki pracy – np. przebywanie wśród toksycznych związków chemicznych,
- niezdrowy tryb życia, czyli picie alkoholu, palenie papierosów,  mało aktywny tryb życia, niezdrowa dieta.


Wtórna niepłodność dotyczy obojgu partnerów, dlatego w przypadku problemów z ponownym zajęciem w ciążę, do specjalisty powinni udać się zarówno kobieta, jak i mężczyzna. Znalezienie przyczyn choroby jest niezwykle trudną i złożona procedurą. Aby wstępnie zdefiniować przyczynę niepłodności i rozpocząć ewentualne leczenie, ginekolog zaleca szereg badań, między innymi USG, badania hormonalne oraz badanie nasienia. W sytuacji, gdy wyniki badań nie wskazują na żadną konkretną przyczynę, a powzięte środki nie przynoszą rezultatów, ginekolog kieruje pacjentów do specjalistycznej kliniki, zajmującej się leczeniem niepłodności. W takich sytuacjach nie warto zwlekać, gdyż w przypadku niektórych chorób szanse na zdrową ciążę maleją z roku na rok.

Jak zapobiegać tej chorobie?

Problem niepłodności wtórnej może dotyczyć każdej pary, która posiada już potomstwo, dlatego tak ważną rolę w życiu każdego człowieka odgrywają: profilaktyka, regularne badania lekarskie oraz zdrowy tryb życia. Każda para starająca się o kolejne dziecko musi przestrzegać kilku ważnych zasad, które pomogą małżonkom uchronić się przed problemem niepłodności wtórnej.

5 zasad zdrowego rodzica:

1. Obserwuj swój organizm – to najprostszy sposób, jak skutecznie dbać o zdrowie. Wiele chorób ujawnia się w postaci konkretnych symptomów, więc nie należy ich lekceważyć.
2. Pamiętaj o regularnych badaniach, bowiem tylko regularne badania pozwalają na szybką reakcję na zmiany chorobowe w organizmie. Panie nie powinny zapominać przede wszystkim o systematycznych badaniach piersi, badaniach cytologicznych oraz wizytach kontrolnych u ginekologa.
3. Nie nadużywaj papierosów, alkoholu, jak i leków. Wszystkie z wymienionych negatywnie wpływają na organizm człowieka, przyczyniając się do wielu poważnych schorzeń.
4. Żyj zdrowo! Aktywność fizyczna, przebywanie na świeżym powietrzu i zdrowa dieta stanowią niezwykle skuteczną broń przed wieloma chorobami.
5. Unikaj stresu, który stanowi największą przeszkodę do zdrowego i szczęśliwego życia.  


W jaki sposób rozpoczyna się proces leczenia niepłodności wtórnej?

Podstawowym warunkiem rozpoczęcia leczenia jest przeprowadzenie badań, mających na celu wyjaśnienie przyczyn niepłodności wtórnej. Postępowanie diagnostyczne rozpoczyna się szczegółowym wywiadem z obojgiem partnerów. W trakcie takiego wywiadu pacjenci pytani są o przebieg okresu dojrzewania, życie intymne, przebyte schorzenia i operacje, stosowane leki, używki, a także sposób odżywiania. W przypadku niepłodności wtórnej, lekarz analizuje również przebieg dotychczasowych ciąż.

Kolejnym etapem postępowania jest dokładne badanie obojga partnerów. W trakcie takiej procedury lekarz wykonuje pomiary ciśnienia krwi, masy ciała, wzrostu, ocenia rozłożenie tkanki tłuszczowej. W przypadku jakichkolwiek nieprawidłowości, do postępowania diagnostycznego włączają się lekarze specjaliści. Pacjentki kieruje się na badania ginekologiczne, mężczyzn zaś na badania a andrologiczne, składające się z kilku etapów, z których najważniejszy to ocena jąder pod kątem ewentualnych nieprawidłowości. W zależności od wyników poprzednich badań, w kolejnych etapach postępowania diagnostycznego pacjentów poddaje się badaniom hormonalnym, ultrasonograficznym, endoskopowym, czy radiologicznym, które mają na celu scharakteryzowanie przyczyny niepłodności oraz ustalenie metod leczenia.

Leczenie niepłodności wtórnej męskiej

Cały czas pokutuje opinia, że za problem z zajściem w ciążę odpowiada kobieta. Tymczasem badania wskazują, że mężczyźni w aż 50 proc. są odpowiedzialni za niepłodność w parach małżeńskich. W zakresie niepłodności męskiej, podobnie jak w przypadku żeńskiej, stosuje się leczenie operacyjne lub farmakologiczne. W pierwszym przypadku, zabiegi operacyjne dotyczą głownie żylaków powrózków nasiennych, zaburzeń drożności dróg wyprowadzających nasienie, wad wrodzonych lub nowotworów. W przypadku mężczyzn jednak, postępowanie operacyjne ma zastosowanie niezwykle rzadko i najczęściej zastępowane jest leczeniem farmakologicznym. W zależności od przyczyny niepłodności i występujących schorzeń, polega ono na podawaniu leków przeciwzapalnych, antybiotyków, preparatów witaminowych, mikroelementów lub też preparatów hormonalnych. Obecnie wielu lekarzy poddaje w wątpliwość skuteczność metod farmakologicznych, w przypadku leczenia niepłodności męskiej. Badania wykazały, że poprawa parametrów nasienia u pacjenta nie jest jednoznaczna ze zwiększeniem ilości ciąż u partnerek mężczyzn, leczonych tą metodą. Należy pamiętać, że proces powstawania i dojrzewania plemników u człowieka trwa 74 dni, stąd efekt leczenia farmakologicznego mogą być widoczne dopiero po upływie 3 miesięcy od rozpoczęcia terapii.

Leczenie niepłodności wtórnej żeńskiej

Procedura leczenia niepłodności u kobiet podobnie jak u mężczyzn, wiąże się z postępowaniem operacyjnym i farmakologicznym. Decyzję o rozpoczęciu leczenia chirurgicznego podejmuje się w ostateczności, tylko wtedy, gdy pozostałe metody okazują się niewystarczające. Postępowanie farmakologiczne stosowane jest najczęściej przy zaburzeniach owulacji. Kobieta przyjmuje wtedy takie leki, jak np.: gonadoliberyna, gonadotropiny, hormony jajnika, antyestrogeny lub też leki obniżające poziom prolaktyny. Najczęściej w takich przypadkach stosuje się terapię hormonalną, pod stałym nadzorem lekarza ginekologa, który posiada odpowiednie kwalifikacje, aby móc szybko zainterweniować, w przypadku komplikacji lub wystąpienia powikłań. W niektórych przypadkach stosuje się leczenie farmakologiczne i operacyjne jednocześnie. Ma to miejsce między innymi w przypadku zmian endometriotycznych w zakresie miednicy małej oraz przy zespole drobnotorbielkowatego zwyrodnienia jajnika.

Do najczęściej stosowanych metod leczenia chirurgicznego niepłodności spowodowanej czynnikiem żeńskim należą laparoskopia oraz histeroskopia, stanowiące inwazyjne metody endoskopowe. Badanie histeroskopowe polega na oglądaniu przy pomocy specjalnego przyrządu optycznego zwanego histeroskopem, wnętrza macicy. Histeroskopia daje możliwość dokładnej oceny zmian patologicznych przy jednoczesnym dokonaniu zabiegu ich usunięcia. Zabieg laparoskopii polega na oglądaniu wnętrza macicy, przy użyciu specjalistycznych przyrządów optycznych, zapewniających wielokrotne powiększenie narządów wewnętrznych. Podobnie, jak zabieg histeroskopii, laparoskopia daje szansę zdiagnozowania przyczyny schorzenia przy jednoczesnym dokonaniu zabiegu operacyjnego, w celu usunięcia zmian chorobowych. – tłumaczy dr Marek Neuberg, Ordynator Oddziału Chirurgii i Ginekologii Kliniki INVICTA w Warszawie. Metody te najczęściej służą do wykonania takich zabiegów jak: uwolnienie zrostów wewnątrzmacicznych, korekcje wad anatomicznych, usuwanie torbieli jajników, czy udrażnianie jajowodów.

Co zrobić, gdy większość metod zawodzi?

W sytuacji niepowodzenia leczenia bądź rozpoznania bardzo zaawansowanej postaci niepłodności parom proponuje się najczęściej program zapłodnienia pozaustrojowego. Procedurę taką rozpoczyna się zazwyczaj od podania pacjentce leków na początku cyklu miesiączkowego, w celu uzyskania owulacji u kobiet z brakiem lub z rzadkimi owulacjami i uzyskanie regularnego comiesięcznego jajeczkowania. W procedurze doboru odpowiedniego leku, zawsze brana jest pod uwagę indywidualna sytuacja kliniczna pacjentki.

W przypadku, gdy mamy do czynienia z nieprawidłowymi parametrami nasienia u partnera, zaburzeniem owulacji u pacjentki, endometriozą lub niepłodnością idiopatyczną o nie wyjaśnionym podłożu, parze najczęściej zaleca się zastosowanie Inseminacji IUI. Procedura ta polega na wprowadzeniu za pomocą specjalnego cewnika bezpośrednio do jamy macicy odpowiednio przygotowanego nasienia partnera. Zabieg IUI nie jest bolesny i zazwyczaj odbywa się podczas zwyklej wizyty u lekarza. Po zabiegu pacjentka może normalnie funkcjonować, poruszać się oraz jeździć samochodem. W sytuacji, gdy nasienie partnera nie jest zdolne do zapłodnienia komórki jajowej partnerki, stosuje się inseminację nasieniem pochodzącym od anonimowego dawcy.

Jedną z najczęstszych metod wspomaganego rozwodu, stosowaną w leczeniu niepłodności małżeńskiej jest zapłodnienie pozaustrojowe IVF-ET (In Vitro Fertilization, Embryo Transfer). ‘In vitro” stanowi obecnie jedną z najbardziej powszechnych metod leczenia niepłodności partnerskiej, która do tej pory umożliwiła posiadanie potomstwa wielu setkom tysięcy niepłodnych par na całym świecie. Metoda in vitro polega na połączeniu poza ustrojem kobiety komórek rozrodczych tj. komórki jajowej i plemników oraz rozwoju wczesnego zarodka w warunkach laboratoryjnych. Jako jeden z dwóch ośrodków w Polsce Klinika Leczenia Niepłodności INVICTA dodatkowo wprowadziła możliwość rozwoju zarodków w laboratorium do dalszego stadium blastocysty, co znacznie zwiększyło odsetek udanych prób uzyskania ciąży.

Metody zapłodnienia pozaustrojowego dają możliwość posiadania upragnionego potomstwa tym parom, u których inne metody leczenia niepłodności zawiodły. Obecnie problem niepłodności wtórnej dotyczy bardzo wielu kobiet, starających się o ponowne zajście w ciążę. Dzięki osiągnięciom medycyny i staraniom wielu specjalistów skuteczność metod zapłodnienia pozaustrojowego wrasta z każdym rokiem, dając kolejnym parom szansę posiadania własnego potomstwa.  

fot. Katarzyna Piwecka, fotografia rodzinna Poznań (www.katarzynapiwecka.pl)