Jak zapobiegać otyłości u dzieci? Prawidłowe żywienie w okresie niemowlęctwa i wczesnego dzieciństwa
Epidemia otyłości na świecie stała się już problemem zdrowia publicznego. W Polsce co 6. mężczyzna i prawie co 5. kobieta charakteryzują się nadmierną masą ciała. Problem dotyczy również dzieci - otyłość i nadwagę stwierdza się u ponad 18% chłopców i 14% dziewczynek w wieku szkolnym (7-18 lat). Przyczyn otyłości na każdym etapie rozwoju może być wiele. Do kluczowych należą m.in. sposób odżywiania niemowląt i starszych dzieci.
Otyłość a żywienie i styl życia dzieci
Ryzyko otyłości wiąże się i z ilością spożywanych kalorii, i z kompozycją diety. Przewlekłe przyjmowanie liczby kalorii większej niż wynosi zapotrzebowanie organizmu na energię skutkuje zwiększeniem masy ciała, w tym poziomu tkanki tłuszczowej. Zbyt duża ilość nasyconych kwasów tłuszczowych i kwasów tłuszczowych typu trans w diecie również sprzyja nadmiarowi masy ciała. Także dieta bogata w węglowodany proste lub łatwo do nich trawione (np. białe pieczywo, ryż) może prowadzić do otyłości. Duże znaczenie odgrywa także indeks glikemiczny spożywanych produktów - kiedy pokarm powoduje gwałtowny wzrost poziomu glukozy we krwi, uczucie głodu wraca bardzo szybko. To z kolei sprawia, że częściej sięga się po jedzenie, choć organizm nie zawsze tego potrzebuje. Wzrost ryzyka otyłości może być także skutkiem spożywania dużych ilości słodzonych napojów.
Oprócz kompozycji diety, znaczenie odgrywa również liczba posiłków. Im ich mniej, tym większe ryzyko przejadania się i przybierania na wadze.
Na częstość nadwagi i otyłości wśród dzieci wpływa dodatkowo niski poziom aktywności fizycznej. Dzieci w wieku szkolnym spędzają długie godziny siedząc przed telewizorem lub komputerem, często podjadając w tym czasie niezdrowe przekąski.
Otyłość i nadwaga występująca w wieku dziecięcym należy do czynników ryzyka nadwagi i otyłości w wieku dorosłym, niezwykle ważna jest w związku z tym odpowiednia, zdrowa i zbilansowana dieta najmłodszych oraz inne działania zapobiegawcze podejmowane już w początkowym okresie życia dziecka.
Żywienie w okresie niemowlęcym a ryzyko otyłości
Przez okres pierwszych 6 miesięcy życia podstawę żywienia powinno stanowić wyłącznie mleko mamy, które poza wieloma innymi zaletami, może zmniejszać ryzyko wystąpienia otyłości. W tym czasie nie ma potrzeby dopajania dziecka, gdyż mleko mamy w dużej mierze składa się z wody, zaspokaja w związku z tym zapotrzebowanie niemowlęcia także na płyny. Pokarmy uzupełniające powinno się wprowadzać zgodnie z zaleceniami żywienia niemowląt, czyli nie wcześniej niż przed ukończeniem 17. tygodnia i nie później niż w 26. tygodniu życia. Jednym z elementów profilaktyki otyłości jest nauka smaków, czyli dążenie do zapoznawania malucha z jak największą liczbą nowych smaków i zapachów już na początkowym etapie życia. Szczególnie ważne jest eksponowanie niemowlęcia na smaki warzyw i przyzwyczajanie go do picia wody zamiast słodkich napojów czy słodzonej herbaty. Co ważne, żadne pokarmy uzupełniające nie powinny być dosalane ani dosładzane.
Dzieci, które z różnych powodów nie są karmione mlekiem kobiecym, powinny otrzymywać dopasowane do wieku i potrzeb mleko modyfikowane. Karmienie piersią krótsze niż 4-6 miesięcy, a także karmienie sztuczne, szczególnie jeśli stosowane mleko modyfikowane charakteryzuje się wyższa zawartością białka, również należą do czynników ryzyka otyłości.
Nawet najmłodszym maluchom trzeba stwarzać warunki do swobodnego przekręcania się, poruszania, bawienia na podłodze i eksplorowania otoczenia. Dziecka nie powinno się więc unieruchamiać w kołyskach czy fotelikach. Żeby zapobiec nawykowi siedzącego trybu życia, dzieciom przynajmniej do 2. r.ż. należy odmawiać oglądania telewizji.
Żywienie w okresie wczesnego dzieciństwa a ryzyko otyłości
Dzieci w wieku od 1 do 3 lat potrzebują ok. 1000 kcal/dobę. Największy udział w diecie małego dziecka powinny stanowić węglowodany (53-60% energii), następnie tłuszcze (30-35%) oraz białko (10-12%). Istotne znacznie ma także jakość podawanego tłuszczu – ważne, by uwzględniać w diecie dziecka produkty będące źródłem wielonienasyconych kwasów tłuszczowych.
Maluch w wieku 1-3 lata staje się coraz bardziej samodzielny, także w sferze związanej ze spożywaniem posiłków. W tym czasie dziecko dalej powinno otrzymywać urozmaicone posiłki i być przyzwyczajać się do produktów pochodzących z różnych grup. Warto już w okresie wczesnego dzieciństwa pozwalać maluchowi w pewnym stopniu decydować co będzie jadło, dając oczywiście do wyboru wyłącznie potrawy o wysokiej jakości odżywczej. W okresie kluczowych, pierwszych lat życia kształtują się u dziecka bowiem nawyki żywieniowe oraz styl życia, które w dużej mierze będą mu towarzyszyły także w młodości i wieku dorosłym. Rodzice muszą więc zadbać o zbilansowaną dietę swoich maluchów, podając im warzywa i owoce, pełnoziarniste produkty zbożowe, mięso, ryby i jaja, produkty mleczne oraz zdrowe tłuszcze. Dzieciom, które nie przepadają za zjadaniem świeżych warzyw, warto spróbować podać je w bardziej atrakcyjnej formie, np. wykorzystując soki warzywno-owocowe. Wielkość porcji soku powinna być dostosowana do wieku dziecka. Ważne, żeby wybierać produkty, które nie zawierają cukru, konserwantów i barwników oraz należą do kategorii żywności specjalnego przeznaczenia dla niemowląt i małych dzieci. Przykład takich soków znaleźć można na stronie https://www.zdrowystartwprzyszlosc.pl/soki-warzywno-owocowe-bobo-frut. Sok należy podawać maluchowi tylko w szklance lub kubeczku jako uzupełnienie posiłku lub zamiast przekąski. Żeby zaspokoić pragnienie, dziecko powinno pić tylko wodę.
Prosta recepta na zdrowie dla każdego malucha i profilaktykę otyłości to zasada 5-2-1-0, czyli minimum 5 porcji warzyw i owoców dziennie (przy czym warzyw więcej niż owoców), mniej niż 2 h dziennie przed telewizorem i komputerem (dzieci w wieku przedszkolnym), przynajmniej 1h aktywności fizycznej oraz 0 słodzonych i gazowanych napojów.
Źródło:
Profilaktyka otyłości od poczęcia [w:] Standardy Medyczne Pediatria, maj-czerwiec, 2015 r.
...