Antoni Sobański, Cywil w Berlinie

Autor: Materiały prasowe

Cywil w Berlinie to zbiór fascynujących reportaży z Trzeciej Rzeszy. Antoni hrabia Sobański, specjalny wysłannik „Wiadomości Literackich”, po zwycięstwie wyborczym nazistów jeździł do Niemiec kilkakrotnie, by na miejscu przekonać się, jak narodowy socjalizm zmienia życie Niemców. Do roli tej przygotowany był znakomicie – świetnie znał kraj, jego język, kulturę i mieszkańców, z którymi łączyły go więzy przyjaźni. Jego relacje z Berlina i Norymbergi uderzają nowoczesnością ujęcia i błyskotliwością obserwacji. Tożsamość narratora-spektatora jest tu wyraźnie określona – Sobański w Niemczech to cywil w koszarach, zdeklarowany liberał w kraju, w którym jednostka ma służyć państwu, miłośnik kultury europejskiej w zdziczałym świecie nacjonalistycznego kiczu. Jest naocznym świadkiem słynnego palenia książek, po którym zostaje mu pamiątka – nadpalony formularz zgłoszeniowy do Światowej Ligi Seksualnej. Uczestniczy w „Parteitagu” w Norymberdze, gdzie słucha przemówienia „Jego Przeciętności Wodza” i ze zgrozą przysłuchuje się konferencji prasowej Juliusa Streichera, „uczciwego psychopaty”. Wiele uwagi poświęca kwestii żydowskiej i planowej polityce terroru. Interesują go zarówno gospodarka, religia, polityczne represje, status prasy i opozycji, jak i fasony mundurów, nastroje społeczne, życie nocne, moda, wygląd ulicy, położenie mniejszości seksualnych. Dowiemy się od niego „czym biją” i że „wszyscy transwestyci schronili się do SA i tylko (…) skarżą się na trudność chodzenia na niskich obcasach”. Część reportaży Sobańskiego została wydana w 1934 roku nakładem wydawnictwa „Rój”; pozostałe ukazały się w „Wiadomościach Literackich” z lat 1934 i 1936. Antoni hrabia Sobański (1898-1941) – ziemianin, poliglota i światowiec. Urodził się na Podolu. W warszawskich kręgach literackich znany jako „hrabia Tonio”, obecny we wspomnieniach m.in. Gombrowicza i Iwaszkiewicza, wiódł życie odległe od obyczajowych konwenansów. Współpracował z „Timesem” i „Wiadomościami Literackimi”, z których inspiracji powstał Cywil w Berlinie (1934). Niechętny wobec faszyzmu i nacjonalizmu, wielbił Anglię wraz z jej monarchią, a w czasach nagonki antysemickiej w Polsce ostentacyjnie przyjaźnił się z Żydami. Po wybuchu wojny wyemigrował z Antonim Słonimskim do Londynu, skąd bezskutecznie próbował wyjechać do USA. Zmarł w Londynie.

...