Duży i silny rośnij!

Jak rozwija się układ kostny dziecka do 3. roku życia – czy możemy wyróżnić jego etapy, najważniejsze elementy? Jeśli tak, to jakie?

To właśnie kości określają kształt i wielkość człowieka. Są one podstawą budowy całego ciała, ochraniają ważne narządy (np. kości czaszki ochraniają mózg), dźwigają ciężar ciała, dzięki nim możemy się poruszać. Kości w organizmie kształtują się najdłużej ze wszystkich układów ciała. Rozwój człowieka można podzielić na kilka faz. Okresy te są trudne do ścisłego określenia względem lat, ponieważ istnieją duże różnice pomiędzy poszczególnymi ludźmi (zależne od płci, rasy, uwarunkowań rodzinnych, środowiska, diety itd.).

Jednym z najbardziej intensywnych okresów rozwoju jest wiek dziecięcy. Można go podzielić na trzy podokresy: wiek oseska (od urodzenia do pierwszych zębów mlecznych, zazwyczaj do 6. - 9. miesiąca życia), wiek wczesnego dzieciństwa (od pierwszych zębów mlecznych do pierwszych zębów stałych, zazwyczaj do 6.-7. roku życia) oraz wiek późnego dzieciństwa (do początku dojrzałości płciowej).

Aby kość mogła wzrastać na długość i grubość, muszą zachodzić jednocześnie procesy tworzenia i resorbcji (wchłaniania składników mineralnych) kości. O tym jak intensywne są te procesy w bardzo wczesnym dzieciństwie, może świadczyć następujący przykład: kość udowa 3-letniego dziecka praktycznie nie zawiera już materiału kostnego, z którego zbudowana była, gdy dziecko to było noworodkiem. Jednocześnie już w pierwszym roku życia dziecka jego masa urodzeniowa ulega potrojeniu! I w tym to właśnie okresie masa i długość ciała będą najważniejszymi wskaźnikami prawidłowego rozwoju i zdrowia dziecka.

Jakie warunki powinny być spełnione, aby układ kostny dziecka rozwijał się zdrowo i harmonijnie?

Na osiągnięcie i utrzymanie prawidłowego stanu układu kostnego wpływają czynniki genetyczne, masa ciała i aktywność fizyczna. Także hormony płciowe w okresie dojrzewania będą miały istotne znaczenie. Ważne jest, by od urodzenia dziecka dbać o jego dietę, aby w wieku dorosłym jego kości jak najdłużej pozostały mocne, ponieważ wapń mineralizuje się w kościach do określonego wieku. Potem, w życiu dorosłym czerpiemy z tych rezerw – dlatego warto jak najwcześniej dbać o kości, by zapobiegać osteoporozie i innym tego typu schorzeniom.

Co może zaburzyć rozwój układu kostnego dziecka?

Jednym z ważniejszych czynników (na które rodzice mają wpływ) determinujących prawidłowy rozwój układu kostnego jest odpowiednia i zbilansowana dieta. Istnieją alarmujące doniesienia, że jedynie 10 proc. nastoletnich dziewcząt przyjmuje wystarczające ilości wapnia. Dzieje się tak min. z powodu zastępowania produktów mlecznych i mleka napojami gazowanymi. Dlatego też niezwykle ważne jest , aby te zmniejszone spożywane ilości nabiałów miały wysokie poziomy wapnia.

Jakie mogą być konsekwencje nieprawidłowego rozwoju układu kostnego dziecka dla jego zdrowia?

Klasycznym przykładem nieprawidłowego rozwoju układu kostnego wskutek niedoboru wapnia jest krzywica. Wśród czynników, które mogą do niej doprowadzić jest dieta ograniczająca lub eliminująca produkty pochodzenia zwierzęcego, np. u dzieci na diecie wegetariańskiej. U dzieci tych często występują bardzo ciężkie postaci krzywicy, związane z rozmiękaniem kości, deformacją kości długich (nóg i rąk) oraz karłowatością. Dodatkowo, warunkiem osiągnięcia prawidłowej szczytowej masy kostnej jest otrzymywanie wystarczającej ilości wapnia w dzieciństwie. Jeśli jest on spełniony, dzieci gdy dorosną, nie będą narażone na przedwczesną osteoporozę czy złamania patologiczne.

Jak można zapobiegać chorobom oraz nieprawidłowościom w rozwoju układu kostnego dziecka do 3 r. ż.?

Liczba różnych chorób układu kostnego jest olbrzymia. Dlatego ważne są wcześnie stawione diagnozy, badania kontrolne także z pozoru zdrowych dzieci. Przy niewyjaśnionych bólach stawu czy kończyny zawsze powinno się wykonać przynajmniej zdjęcie RTG, bowiem wciąż wiele dzieci jest diagnozowanych zbyt późno. Jak w większości zaleceń profilaktycznych, kluczowa jest uważność rodzica.

Czy w okresie 0-3 roku życia rodzice mają szansę zauważyć wady postawy dziecka? Jeśli tak, jak można je korygować?

Pod pojęciem „postawa” rozumie się indywidualne ukształtowanie ciała oraz ułożenie tułowia i kończyn w pozycji stojącej. Na kształtowanie się postawy wpływają siły grawitacyjne i siła mięśni, ustawienie miednicy, środowisko (tryb życia, przyzwyczajenia, sposób odżywiania), czynniki genetyczne, klimatyczne (ubiór, sposób spędzania dnia i odpoczynku), aktywność sportowa i inne choroby. Wśród wad postawy wiele można rozpoznać już niemalże od urodzenia (np. wady stóp, niektóre wady kręgosłupa), inne znacznie później (np. oś kończyny ulega zmianom we wczesnym dzieciństwie i ostatecznie kształtuje się dopiero około 4. – 6. roku życia, tak więc jedynie znaczne lub niesymetryczne zaburzenia leczy się operacyjnie wcześniej, np. z użyciem małoinwazyjnej metody 8-plate). Do niektórych wad dochodzi wskutek urazu (przebytego złamania, uszkodzenia chrząstki wzrostowej) – i te powinno się korygować jak najwcześniej. Przy umiarkowanych niedoborach wapnia, dziecko może się pozornie prawidłowo rozwijać. I w trakcie rutynowej kontroli lekarskiej, czy uważnej obserwacji przez rodziców będzie to niezauważalne. -=-

Jakie znaczenie dla rozwoju układu kostnego ma odpowiednia dieta?

Prawidłowe odżywianie jest niezbędne dla prawidłowego wzrostu, a jednym z najważniejszych składników odżywczych dla osiągnięcia szczytowej masy kostnej i w późniejszym zapobieganiu osteoporozie jest wapń. Bogatym źródłem wapnia, oprócz oczywiście produktów mlecznych, są również np. zielone warzywa (takie jak: szpinak, brokuły czy natka pietruszki) oraz warzywa strączkowe (np. fasola). Drugim równie ważnym elementem jest witamina D, niezbędna dla prawidłowego wchłaniania wapnia. Noworodki donoszone i niemowlęta powinny otrzymywać ok. 400 jednostek witaminy D na dobę (wcześniaki wymagają podawania większych dawek, zazwyczaj ok. 1000 jednostek, przy czym indywidualną dawkę ustala lekarz). Moment rozpoczęcia podawania zależy od tego czy matka przyjmowała witaminę D w ciąży, od pory roku (nasłonecznienie) oraz od sposobu karmienia noworodka i zawsze powinien być skonsultowany z lekarzem pediatrą. Większość dostępnych na rynku preparatów mleka modyfikowanego zawiera wystarczające ilości witaminy D, a dla dzieci karmionych piersią zazwyczaj konieczne jest dodatkowe podawanie witaminy D. Pamiętać trzeba, że spożywanie niektórych produktów ma negatywny wpływ na układ kostny, ponieważ „wypłukują” one wapń z organizmu człowieka. Do takich produktów należą np. potrawy zawierające dużo soli i fosforanów (dania typu fast-food, chipsy itp.), coca-cola czy herbata. Dlatego te produkty w diecie małego dziecka powinny być wyeliminowane lub ograniczone do bardzo sporadycznych okazji.


W jakiej formie najlepiej dostarczać dziecku niezbędne dla rozwoju jego układu kostnego mikroelementy?

Najlepszym sposobem dostarczania do organizmu dziecka niezbędnych mu minerałów i witamin jest dostarczanie ich z pokarmem. Dieta dziecka do 3. roku życia powinna składać się ze wszystkich pięciu grup produktowych, tak aby urozmaicony zestaw produktów pokrywał zapotrzebowanie na zróżnicowane składniki odżywcze i mineralne. Są to :
1.    Produkty zbożowe
2.    Warzywa i owoce
3.    Mięso, ryby, wędliny, jaja
4.    Mleko i przetwory mleczne
5.    Oleje roślinne i masło

Jest to najbardziej naturalna i zdrowa droga do prawidłowego rozwoju kośćca, a wchłanianie najlepsze.

Jakie formy aktywności fizycznej najlepiej wspomagają rozwój układu kostnego dziecka?

Regularne ćwiczenia fizyczne przynoszą korzyści zdrowotne w każdym wieku. Istnieją badania wskazujące, że największe znaczenie będą tu miały ćwiczenia oporowe i o dużym natężeniu – rzadko wykonywane przez najmłodsze dzieci. Jednak już od najmłodszych lat możemy uczyć dzieci aktywności, tak aby ćwiczenia stały się stałym elementem ich życia. To właśnie w dzieciństwie kość rośnie i staje się wytrzymała, ale szczytowa masa kostna zostaje osiągnięta dopiero w trzeciej dekadzie życia, po zakończeniu wzrostu. Masa kostna osiągnięta we wczesnym okresie życia jest jednym z najważniejszych czynników warunkujących prawidłowy stan kości przez całe dalsze życie. Osoby z największą szczytową masą kostną są najlepiej chronione, gdy dochodzi z wiekiem do nieuchronnego spadku gęstości tkanki kostnej.

Przykłady produktów żywnościowych o wysokiej zawartości wapnia, które można wprowadzać do diety dziecka powyżej 6. miesiąca życia.

Zawsze przed wprowadzeniem nowego produktu do diety dziecka należy skonsultować się z lekarzem.

Nazwa produktu                  Zawartość wapnia                          Zalecana indykacja wiekowa
Brokuły                               48 g                                             od 6. – 7. miesiąca
Brukselka                           57 g                                                  od 8. – 12. miesiąca
Fasola                                45 g                                                  od 10. miesiąca
Fasola szparagowa             65  g                                                 po 10. miesiącu
Figi suszone                       280  g                                                od 6. – 12. miesiąca
Jaja kurze całe                   47 g                                                   od 10. – 12. miesiąca
Kapusta                            46-77 g                                              po 6. miesiącu
Kefir                                103 ml                                                 po 11. miesiącu
Maślanka                         110 ml                                                  po 11. miesiącu
Morele                             73 g                                                   od 6. miesiąca
Orzechy                           58-186 g                                            od 8. miesiąca
Płatki owsiane                  54 g                                                    od ok. 9. miesiąca
Sardynki w oleju              500 g                                                 od 24. miesiąca
Ser biały                          60  g                                                 po 1. roku życia
Ser feta                           360  g                                                 po 1. roku życia
Ser żółty                          800 g                                                  po 2. roku życia
Sery twarogowe              55-96 g                                              z mleka krowiego po 1. roku
Soczewica (czerwona, sucha) 51 g                                             od 7. miesiąca
Soja                                227  g                                                po 12. miesiącu
Szpinak                          130 g                                                  od 6. - 12. miesiąca
Wieprzowina                  10 g                                                     po 9. miesiącu