A wystarczyłoby zrobić badania profilaktyczne, by odpowiednio wcześniej zamknąć przed nim drzwi – tak mówił dziennikarzom Tomasz Kammel, który wraz z innymi znanymi postaciami mediów włączył się do kampanii „Rak. To się leczy!”.
Diagnostyka stosowana z wyprzedzeniem ocaliłaby rocznie 30 tysięcy ludzkich istnień - gdyby tylko udało się ich przekonać do wcześniejszych badań. Polacy nadal lekceważą olbrzymią szansę na wyleczenie, jaką daje wczesne wykrycie raka.
- Najważniejsze jest rozpoznanie choroby jeszcze wtedy, gdy nie mamy żadnych objawów lub w początkowym jej stadium, kiedy pojawiają się pierwsze symptomy chorobowe – przekonuje dr hab. med. Grzegorz Basak, z Kliniki Hematologii, Onkologii i Chorób Wewnętrznych Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, który doradza Fundacji Rosa w kampanii „Rak. To się leczy!”.
Dlaczego nie chcemy się badać?
Choroby nowotworowe zwykle kojarzone są ze śmiercią. „Rak to choroba, na którą się zapada, a potem umiera” – tak sądzi wielu z nas. To mit, bowiem współczesna medycyna (dostępna także w Polsce) pozwala na skuteczne terapie. Rak wykryty odpowiednio wcześnie to w wielu przypadkach uleczalna choroba. Do onkologa może iść każdy, bez skierowania. Bojąc się badań, lekceważymy życiodajną diagnostykę. To tak, jakbyśmy na drogę wyjeżdżali samochodem bez upewnienia się, czy działa w nim układ hamulcowy.
Od czego zacząć?
Nie ma jednego badania, dzięki któremu wykryjemy raka. - W przypadku raka piersi, szyjki macicy i jelita grubego najważniejszą rolę odgrywają bezpłatne badania przesiewowe - czyli takie, które są wykonywane systematycznie u osób cieszących się dobrym samopoczuciem, u których nie występują charakterystyczne objawy – twierdzi dr hab. Grzegorz Basak. W przypadku nowotworów pozostałych narządów istotna jest przede wszystkim samoobserwacja i zwracanie uwagi na pewne nieprawidłowe objawy.
• W przypadku raka piersi badaniem przesiewowym jest mammografia. Kobiety w wieku 50-69 lat powinny ją wykonywać co 2 lata. Badanie to jest wtedy bezpłatne i nie wymaga skierowania. Kobiety u których w najbliższej rodzinie występowały nowotwory piersi i dróg rodnych, powinny wcześniej rozpocząć wykonywanie tego badania, zgodnie z zaleceniami onkologa. Pozostałe kobiety, jeśli nie znajdują się w grupie ryzyka, powinny regularnie poddawać się samobadaniu piersi (ulotki dotyczące metody rozpowszechniane np. w przychodniach lekarskich) i zwracać uwagę na oznaki typu: guzek, zgrubienie, bolesność, krwawienie lub wydzielina z sutka. Pomocny w badaniu piersi powinien być także lekarz ginekolog.
• W zapobieganiu nowotworom jelita grubego najważniejszą rolę pełni przesiewowa kolonoskopia. Nie powinniśmy jej unikać, bowiem daje najlepszy obraz wszelkich zmian patologicznych. Jest jedynym badaniem, podczas którego usuwa się także zmiany przednowotworowe, tzw. polipy, z których często powstaje rak. Powinno się ją wykonywać od 50 roku życia, mniej więcej raz na 10 lat (w wieku 50-65 lat nie wymaga skierowania lekarskiego), a jeśli w rodzinie występowały przypadki raka jelita grubego, powinno się ją wykonać odpowiednio wcześniej. Pomocne może być też systematyczne, co 2 lata, wykonywanie badania kału w kierunku utajonej krwi. Poza tym naszą uwagę powinny zwrócić: krew w stolcu, zmiana rytmu wypróżnień czy długotrwałe zaparcia – należy wtedy szukać konsultacji lekarskiej.
• Rak szyjki macicy jest ściśle związany z infekcją wirusem brodawczaka ludzkiego, dlatego ważne jest posiadanie stałego partnera seksualnego i czujność wobec symptomów takich jak: nietypowe krwawienia, obfita wydzielina, ból w podbrzuszu. Kluczowym badaniem przesiewowym jest cytologia, przeprowadzana u lekarza ginekologa regularnie co 3 lata przez kobiety pomiędzy 25 a 59 rokiem życia. Jest to nieinwazyjne badanie, które może uratować życie i nie wymaga skierowania.
• Rak płuca – gdy zauważymy objawy: nawracające zapalenia płuc, krwioplucie, długotrwały lub często powtarzający się kaszel, zwłaszcza gdy palimy papierosy, konieczne jest wykonanie zdjęcia radiologicznego płuc. Może wykonać je każdy ubezpieczony, po otrzymaniu skierowania od dowolnego lekarza.
• Rak prostaty – nowotwór mężczyzn. Jeśli wystąpią zaburzenia: częste oddawanie moczu, osłabienie strumienia, nagła potrzeba oddania moczu, niezbędna jest pilna konsultacja urologiczna, zwłaszcza u mężczyzn po 40 roku życia. Skierowanie wydaje lekarz internista.
• Rak skóry – czerniak. Gdy na naszym ciele znajduje się powiększająca się zmiana skórna o zmienionym zabarwieniu, wystąpi długotrwałe zaczerwienienie lub swędzenie znamienia, trzeba umówić się na wizytę kontrolną u dermatologa lub chirurga onkologa. Skierowania w obu przypadkach nie są wymagane. Czerniakowi można też zapobiegać: nie korzystając z solarium i ograniczając ekspozycję na promieniowanie słoneczne, zwłaszcza u osób o licznych znamionach skóry.
Rak – to się leczy!
Nawet gdy czujemy się dobrze, róbmy co roku podstawowe badania: morfologię krwi, badanie ogólne moczu i wykonujmy zalecane badania przesiewowe. Wymienione powyżej nieprawidłowe objawy powinny nas skłonić do wizyty u lekarza. Może to być gabinet lekarza pierwszego kontaktu lub konkretnego specjalisty. Diagnozowanie powinno się odbywać regularnie – jeszcze zanim pojawią się symptomy, mogące oznaczać chorobę nowotworową. Kontrola własnego zdrowia powinna być systematyczna i obowiązkowa – podobnie jak wizyta u dentysty, gdy podejrzewamy u siebie próchnicę. Łatwiej wyleczyć niewielką zmianę niż cały ząb.