Wiosna to dla ludzi młodych sezon szaleństw. Dzień staje się dłuższy - często organizuje się imprezy w plenerze czy wyjazdy we dwoje. Natura pobudza nas do życia, świat wydaje się piękniejszy, co sprzyja "randkowaniu". To wszystko jest przyjemne, ale w ferworze impulsywnych działań nie można zapominać o rozwadze w sprawach seksu. Chcąc zadbać o radość z doznań, lepiej najpierw pomyśleć o antykoncepcji. Wiosna to czas, kiedy przyroda budzi się do życia, zwierzęta łączą się w pary, ptaki śpiewają, kwiaty kwitną. Również człowiek po zimowym letargu zaczyna żyć intensywniej, często widzi świat przez różowe okulary i nie bez przyczyny mówi się, że w tym czasie hormony szaleją. Pogoda sprzyja spotkaniom, randkom, wspólnym weekendowym wyjazdom i majówkom. W porze miłości chcemy kochać i być kochani. Łatwo wtedy ulec uczuciom i pożądaniu. Warto więc pomyśleć wcześniej o właściwym zabezpieczeniu. Istnieje wiele metod antykoncepcji, należy tylko wybrać najbardziej odpowiednią. Można zdecydować się na jedną z naturalnych, ale trzeba mieć świadomość, że są pewniejsze sposoby zabezpieczania się - np. prezerwatywa czy środki hormonalne. Poniżej przedstawiono przegląd metod antykoncepcyjnych 1 - Metody hormonalne Można powiedzieć, że tabletki są coraz bardziej powszechną metodą antykoncepcji. Nie bez znaczenia jest fakt doskonalenia tej formy w miarę upływu czasu od wynalezienia. Pigułki mają coraz mniej skutków ubocznych, rzadziej wywołując nudności, obrzęki, nie powodują przybierania na wadze. Z reguły jedna tabletka zawiera dwa hormony: estrogen i progestagen. Młodym kobietom polecana jest pigułka z małą dawką estrogenów, gdyż niewielka ilość hormonów minimalizuje skutki uboczne. Skuteczność antykoncepcyjna tabletek jest wysoka. Dodatkową zaletą stosowania tabletek hormonalnych są właściwości profilaktyczne - zmniejszają ryzyko zachorowania na raka trzonu szyjki macicy oraz jajnika i pojawienia się mięśniaków, a także łagodnych zmian w piersiach. Innym atutem jest hamowanie zbyt obfitych krwawień, łagodzenie dolegliwości związane z zespołem napięcia przedmiesiączkowego i miesiączką oraz regulacja cyklu menstruacyjnego. Należy jednak pamiętać o regularnym ich stosowaniu, codziennie o tej samej porze. Antykoncepcja doustna sprzyja powstawaniu grzybicy pochwy, zwiększa wrażliwość na promieniowanie ultrafioletowe. Nie można jej zażywać m.in. przy zakrzepicy, chorobach wątroby. Tabletki hormonalne są dobierane indywidualnie przez lekarza ginekologa i są dostępne tylko na receptę. Obecnie w aptekach możemy dostać nawet kilkanaście rodzajów pigułek antykoncepcyjnych. Preparaty różnią się rodzajami lub dawkami hormonów z obydwu grup (estrogen i progesteron). Pigułki antykoncepcyjne przyjmuje się codziennie począwszy od pierwszego dnia miesiączki (o tej samej porze) przez 21 dni, potem następuje siedmiodniowa przerwa. Po przerwie, ponownie następuje 21-dniowy okres przyjmowania pigułek itd. Pigułek nie powinny przyjmować kobiety, które palą papierosy, gdyż zawarte w nich substancje w połączeniu z hormonami zwiększają ryzyko powstania choroby zakrzepowej. Dostępne środki antykoncepcji hormonalnej: o Pigułki jednofazowe Wszystkie pigułki w opakowaniu zawierają taką samą ilość dwóch hormonów - progestagenu i estrogenu, w bardzo małych dawkach. Pigułki jednofazowe są odpowiednie dla wszystkich, a w szczególności dla młodych, niepalących kobiet. Są odpowiednie także dla tych , które rodziły. Stosowanie Pierwszą tabletkę należy przyjąć w pierwszym dniu cyklu (w dniu pojawienia się miesiączki). Kolejne pigułki przyjmuje się przez 21 dni o stałej porze. Po 21 dniach należy zrobić 7-dniową przerwę, podczas której występuje krwawienie. Następnego dnia po przerwie trzeba rozpocząć nowe opakowanie. Działanie W cyklu regulowanym przez pigułki poziom hormonów jest stały przez trzy tygodnie, uniemożliwiając dojrzewanie komórki jajowej. Ponadto pigułki zagęszczają śluz w szyjce macicy, utrudniając plemnikom przedostanie się do macicy. Zalety Wysoka skuteczność (wskaźnik Pearla wynosi 0,1- 0,2)1. Można opóźnić termin krwawienia, gdy wypada ono w niedogodnym terminie, przyjmując 2-3 opakowania tabletek bez 7-dniowej przerwy. Nie powodują tycia. Wady Codziennie trzeba pamiętać o przyjęciu pigułki. Niektóre kobiety narzekają, że pigułki obniżają libido. o Pigułki dwufazowe Opakowanie zawiera dwa rodzaje tabletek (10+11), które różnią się między sobą kolorem. Wszystkie zawierają taką samą ilość estrogenu jednak, w zależności od fazy cyklu, zmienna jest zawartość progestagenu. Pigułki dwufazowe są przepisywane najczęściej kobietom, które mają nieregularne, obfite miesiączki lub cierpią na PMS2. Stosowanie Przyjmowanie rozpoczyna się od tabletki oznaczonej na listku jedynką. Przyjmuje się ją pierwszego lub piątego dnia cyklu. Tabletki przyjmuje się przez kolejne 21 dni, po czym następuje 7-dniowa przerwa. Działanie Preparat hamuje jajeczkowanie oraz powoduje zagęszczenie śluzu w szyjce macicy. Zalety Bardzo skuteczne (wskaźnik Pearla wynosi 0,1- 0,2). Rozwiązują problem bolesnych i nieregularnych miesiączek, skutecznie osłabiają objawy napięcia przedmiesiączkowego. Wady Wymagają większej dyscypliny w stosowaniu - należy pamiętać nie tylko o codziennym przyjmowaniu pigułki, ale również uważać, by nie pomylić koloru. Mogą powodować niewielki przyrost wagi. Czasami można odczuwać nudności lub odczuwać bolesność piersi. o Pigułki trójfazowe Opakowanie zawiera trzy rodzaje tabletek w różnych kolorach o różnej zawartości estrogenu i progestagenu. Naśladują one wahania hormonów podczas naturalnego cyklu. Są najlepsze dla kobiet, które rodziły już dzieci. Nie mogą ich przyjmować kobiety, które palą. Stosowanie Tabletki przyjmuje się zgodnie z kierunkiem wskazywanym przez strzałki na listku. Przyjmowanie rozpoczyna się zawsze pierwszego dnia cyklu i bierze o tej samej porze przez kolejne 21 dni. Po tym następuje 7-dniowa przerwa, podczas której pojawia się krwawienie. Działanie Hamują owulację i uniemożliwiają przedostanie się plemników do macicy. Zmieniają także błonę śluzową macicy, uniemożliwiając zagnieżdżenie się zarodka. Zalety Bardzo skuteczne (wskaźnik Pearla wynosi 0,1- 0,2). Regulują długość cyklu miesięcznego, likwidują obfite krwawienia. Wady Przez pierwsze miesiące można odczuwać podobne dolegliwości jak w przypadku innych pigułek (nudności, bolesność piersi). o Minipigułki Minipigułka zawiera minimalną ilość tylko jednego hormonu - progestagenu. Najlepsza dla kobiet karmiących, gdyż nie wpływa na laktację i nie przenika do mleka matki. Jest także dobrym rozwiązaniem dla kobiet które ze względu na to, że palą papierosy nie mogą przyjmować pigułek zawierających estrogen. Stosowanie W opakowaniu znajduje się 28 tabletek, które zażywa się codziennie o tej samej porze, a następnie bez przerwy rozpoczyna się przyjmowanie tabletek z kolejnego opakowania. Działanie Mechanizm działania pigułek progesteronowych polega głównie na zmianie charakteru śluzu szyjki macicy w taki sposób, że staje się on nieprzenikliwy dla plemników. Przy długotrwałym stosowaniu środek wpływa także hamująco na jajeczkowanie, co zwiększa jego skuteczność. W odróżnieniu od środków dwuskładnikowych pigułki progesteronowe zażywa się bez przerw - nawet podczas miesiączek, które są w tej metodzie naturalne. Zalety Mogą je stosować kobiety karmiące oraz palaczki. Regulują cykl wahań hormonalnych w okresie przedmenopauzalnym. Wady Minipigułki należy stosować codziennie o tej samej porze z jak największą dokładnością. Nawet trzy godziny opóźnienia mogą znacznie obniżyć ich skuteczność. Plastry hormonalne To metoda antykoncepcji jest polecana kobietom niezdyscyplinowanym, które zapominają o regularnym zażywaniu pigułek hormonalnych. Ich działanie jest identyczne, jak pigułek hormonalnych. Ich skuteczności nie osłabiają wymioty (związane np. z niedyspozycją żołądkową lub atakiem migreny), zażywane leki (np. antybiotyki, środki uspokajające, przeciwzapalne, moczopędne) i alkohol. Stosowanie Plaster nakleja się tylko raz na tydzień (na ramieniu, pośladku, łopatce lub podbrzuszu), z tym, że pierwszy plaster przykleja się pierwszego dnia cyklu. Po trzech tygodniach należy zrobić tygodniową przerwę, w czasie której wystąpi krwawienie. Plaster rzadko odkleja się, dla pewności należy jednak codziennie sprawdzać, czy mocno przylega do skóry. Plaster zmienia się raz w tygodniu tego samego dnia; kolejny najlepiej przykleić w innym miejscu. Działanie Uwalniają przez skórę bezpośrednio do krwi stałą, niską dawkę estrogenu i progestagenu, przez co hamują owulację i utrudniają przedostanie się plemników do macicy. Są dobrym rozwiązaniem dla kobiet szczupłych i tych, które mają problemy z wątrobą (hormony ją omijają). Zalety Prosty sposób aplikacji. Hormony docierają do krwi przez skórę, omijając układ pokarmowy. Wskaźnik Pearla wynosi 0,88 Wady Tego rodzaju antykoncepcja może być nieskuteczna przy dużej nadwadze i otyłości, ponieważ hormony gorzej się wchłaniają przez tkankę tłuszczową. Jeśli skóra jest wrażliwa plaster może ją podrażniać. Mogą także pojawić się plamienia i krwawienia niezwiązane z miesiączką. Jest to widoczna forma antykoncepcji, co nie każdej kobiecie odpowiada. Niestety może razić ich wygląd po kilku dniach stosowania, ponieważ plaster może ulec pobrudzeniu. Zastrzyki hormonalne To metoda dobra dla kobiet, które karmią piersią oraz tych, które mają problemy z wątrobą. Zawierają dużą dawkę tylko jednego hormonu (progestagenu). Stosowanie Zastrzyk wykonywany jest na zlecenie ginekologa raz na trzy miesiące zabezpieczając w tym czasie przed niechcianą ciążą. Po 12 tygodniach należy przyjąć następny zastrzyk. Działanie Nie dopuszcza do owulacji. Zmienia charakter śluzu szyjkowego czyniąc go nieprzepuszczalnym dla plemników oraz śluzówkę macicy, nie pozwalając na do zagnieżdżenie się zarodka. Zalety Zmniejsza objawy PMS. Zastrzyki antykoncepcyjne polecane są kobietom po porodzie (zastrzyk można podać w 6 tygodni po porodzie), karmiącym piersią, ponieważ zastrzyk nie wpływa na skład i objętość pokarmu. Wskaźnik Pearla wynosi 0,2 - 1. Wady Powoduje trwałą (trzymiesięczną) niepłodność. Pełna płodność powraca dopiero po kilku miesiącach od zaprzestania przyjmowania zastrzyków. Może powodować tycie i bóle głowy. -=- 2) Metody mechaniczne Prezerwatywa Prezerwatywa jest najstarszym i wciąż najbardziej popularnym sposobem antykoncepcji. Młodzi ludzi chętnie wybierają tę metodę, również z tego powodu, iż jej zastosowanie nie wymaga ani konsultacji lekarskiej, ani odwiedzenia apteki, gdyż można ją kupić w kiosku, supermarkecie, na stacji benzynowej. Jej zaletą jest także to, że chroni przed chorobami przenoszonymi drogą płciową, nie tylko przed rzeżączką czy AIDS, ale również tak powszechnymi schorzeniami jak: rzęsistek, chlamydioza, grzybica czy opryszczka, co jest szczególnie ważne w przypadku krótkotrwałych związków. Nie ma żadnych skutków ubocznych. W przypadku uczulenia na lateks, z którego produkowana jest większość prezerwatyw, można skorzystać z produktów wykonanych z poliuretanu. Używanie prezerwatyw podczas stosunku osłabia przeżycia intymne - prezerwatywa może zsunąć się lub pęknąć. Jej skuteczność w porównaniu z antykoncepcją hormonalną jest znacznie niższa i zależy od doświadczenia partnera. W skali Pearla wynosi 2-11. Spirala inaczej zwana "wkladką domaciczną" Tę metodę antykoncepcji odradza się zwykle kobietom, które nie rodziły, poleca zaś tym, które już urodziły dziecko i nie chcą lub nie mogą stosować pigułek hormonalnych. Różnorodność kształtów i rozmiarów wkładek pozwala lekarzowi dobrać tę najlepszą dla pacjentki. Założenie spirali zawsze musi być poprzedzone wykonaniem dokładnych badań ginekologicznych. Decyzje o możliwości założenia wkładki podejmuje lekarz wspólnie z pacjentką. Spirala kształtem przypomina literę T lub cyfrę 7. Wykonuje się ją z miedzi i polietylenu, czasem z dodatkiem srebra. Według najnowszych badań zastosowanie spirali powoduje, że do zapłodnienia w ogóle nie dochodzi, ponieważ: • miedź, z której wykonana jest spirala, zmniejsza ruchliwość plemników; nie mają one szansy dotrzeć do jajowodu i zapłodnić komórki jajowej, • niektóre wkładki zawierają dodatkowo pojemniczek z hormonem (gestagenem), który uwalnia się stopniowo do jamy macicy; zagęszcza on śluz szyjki macicy, co znacznie utrudnia plemnikom dotarcie do komórki jajowej Zaletami spirali są: wysoka skuteczność, działanie natychmiastowe po założeniu (bez względu na to, czy założona jest po raz pierwszy, czy kolejny), a także to, że w każdej chwili można z niej zrezygnować. Spirala ma też szereg wad, wśród których wyróżnia się: czasami dłuższe i obfitsze miesiączki, nieznacznie zwiększenie ryzyka zakażenia narządów rodnych, złe założenie może zakończyć się ciążą lub uszkodzeniem ściany macicy. 3) Metody chemiczne To przede wszystkim kremy i globulki plemnikobójcze. Ich działanie polega na chemicznym zniszczeniu lub upośledzeniu plemników, skutkującym ich niezdolnością do zapłodnienia komórki jajowej. Żele i kremy wprowadza się do pochwy za pomocą specjalnego aplikatora dołączonego do opakowania. Działają od razu i są skuteczne przez 6 godzin. Globulkę umieszcza się w pochwie na 10 - 15 minut przed stosunkiem. Preparat rozpuszcza się, niszcząc plemniki. Jedna globulka starcza na jeden stosunek. Atutem metody chemicznej jest to, że jest ona nieinwazyjna, hormonalnie obojętna, łatwa w stosowaniu i dostępna bez recepty. Preparaty poprawiają nawilżenie pochwy, co poprawia komfort stosunku. Mają jednak wady - charakteryzują się niską skutecznością antykoncepcyjną (wskaźnik Pearla wynosi 5 - 20). Mogą wywoływać podrażnienia i uczulenia. Należy stosować je z wyprzedzeniem. 4) Metody naturalne Metody naturalne polegają głównie na obserwacji cyklu miesięcznego i określeniu okresu płodnego. Należy pamiętać, że plemniki mogą przeżyć w organizmie kobiety przez kilkadziesiąt godzin - nawet do 5 dni. Oznacza to, że kobieta chcąca zabezpieczyć się przed ciążą powinna przestać współżyć co najmniej na pięć dni przed owulacją. Przewidzenie owulacji na kilka dni przed jest trudne i dlatego skuteczność metod w pierwszym okresie cyklu jest bardzo mała. Po ustaleniu momentu owulacji, należy odczekać około 24 godzin, by komórka jajowa straciła zdolność do zapłodnienia. Cykl miesiączkowy trwa średnio 28 dni. Okres ten liczony jest od pierwszego dnia wystąpienia krwawienia (pierwszy dzień cyklu), do dnia poprzedzającego następne krwawienie (ostatni dzień cyklu). Zmiany zachodzące w organizmie kobiety w cyklu miesiączkowym są kontrolowane przez hormony wytwarzane przez jajniki: 1. Estrogen - powoduje wzrost błony śluzowej macicy, a jednoczenie "informuje" organizm, kiedy dojrzewająca komórka zostanie uwolniona z jajnika. Zwykle następuje to w połowie cyklu i określane jest jako jajeczkowanie (owulacja). 2. Progestagen - wydzielany w drugiej połowie cyklu kontroluje dalsze zmiany zachodzące w błonie śluzowej macicy, przygotowując ją do ewentualnego przyjęcia zapłodnionej komórki jajowej. Jeżeli w ciągu cyklu nie dojdzie do zapłodnienia, poziom hormonów obniża się, błona śluzowa macicy ulega złuszczeniu i zostaje wydalona z organizmu. Właśnie ten proces stanowi istotę krwawienia miesiączkowego. Wady i zalety metod naturalnych. Metody te wymagają większej samodyscypliny niż inne środki. Nie powinny być polecane nastolatkom, kobietom karmiącym piersią, osobom o nieregularnych cyklach fizjologicznych czy wchodzącym w wiek przekwitania. Zaletą metod naturalnych jest fakt, że nie wymagają ponoszenia kosztów, recept ani wizyt lekarskich. Nie towarzyszą im również żadne działania uboczne. Do metod naturalnych zaliczana jest metoda termiczna (wskaźnik Pearla: 1 - 20). Polega ona na systematycznym, codziennym mierzeniu i dokładnym zapisywaniu temperatury ciała (tuż po przebudzeniu i przed wstaniem z łóżka, zawsze tym samym termometrem). Na początku stosowania metody termicznej najlepiej przez co najmniej sześć cykli współżyć tylko po owulacji. U zdrowej kobiety w czasie jajeczkowania temperatura ciała nieznacznie spada, a następnie podnosi się nawet do 37,5°C utrzymując się na takim poziomie w drugiej połowe cyklu. Po pierwszych trzech dniach od owulacji zaczyna się okres niepłodny. Dzień owulacji można zauważyć jako skok temperatury do poziomu ponad 37°C. Okres zalecanej wstrzemięźliwości w kontaktach seksualnych to pięć dni przed owulacją oraz cztery dni po niej. Inną naturalną metodą jest metoda objawowa Billingsów - ocena śluzu szyjkowego (wskaźnik Pearla: 1 - 25), opierająca się na obserwacji śluzu szyjki macicy. Obserwacja śluzu musi być prowadzona regularnie - codziennie i uważnie. Polega ona na pobieraniu (po umyciu rąk) fragmentu śluzu z przedsionka pochwy na opuszek palca lub na płatek ligniny. Tuż po miesiączce ilość naturalnej wydzieliny jest niewielka - jest to okres zwany fazą suchą. Śluz ma wtedy kolor biały i postać maleńkich, nieciągnących się grudek. Bezpośrednio przed, jak i po owulacji, czyli w środku cyklu, poziom estrogenu w organizmie kobiety osiąga największy poziom, a wydzielina gruczołów śluzowych w macicy zmienia się. Początek fazy płodnej rozpoczyna się, gdy kobieta może wyczuć narastającą wilgotność w obrębie pochwy i przedsionka pochwy. Śluz z matowego staje się wtedy przejrzysty i lepki. Wydzielina ta nie tylko reguluje wędrówkę plemników, ale także odżywia je. Jest podobna do surowego białka kurzego i łatwo daje się rozciągać tworząc długie nitki. Objawy te najczęściej trwają trzy dni, zaś najbardziej płodnym jest ostatni dzień, w którym śluz posiada wyżej opisane cechy (tzw. szczyt płodności). Zapłodnienie jest możliwe w ciągu trzech dni po szczycie. Nie można stwierdzić, czy szczyt płodności już minął tak długo, jak utrzymuje się uczucie śliskości,. Dzień szczytu można rozpoznać tylko w dniu następnym, gdy śluz zmieni się wyraźnie i zniknie odczucie śliskości u wejścia do pochwy. Cechy śluzu, w zależności od fazy cyklu miesięcznego: śluz estrogenny (okołoowulacyjny) śluz gestagenny (poowulacyjny) przejrzysty nieprzejrzysty szklisty mętny, kłaczkowaty, gęsty ciągnący się nie ciągnący się daje uczucie wilgotności w pochwie nie ma uczucia wilgotności w pochwie śliski lepki nie śliski -=- Antykoncepcja awaryjna To antykoncepcja szczególnego rodzaju, używana tylko i wyłącznie po stosunku w nagłych przypadkach. Do takich awaryjnych (stąd też taka nazwa tej metody) sytuacji dochodzi np. w momencie, kiedy zawiodła inna metoda antykoncepcji, np. pęknięcie prezerwatywy czy zapomnienie o tabletce hormonalnej (potocznie tzw. wpadki). Ta forma antykoncepcji zwana jest także antykoncepcją doraźną, postkoitalną, ratunkową lub antykoncepcją po. W Polsce dostępne są dwa preparaty, które nie dopuszczają do zajścia w ciążę. Mając do wyboru dwie możliwości (jedna lub dwie tabletki), wygodniejsze jest zastosowanie preparatu w formie jednej pigułki. Preparaty zawierają tylko jeden hormon, progestagen. Pigułkę należy zastosować najpóźniej w ciągu 72 godzin od stosunku. Obydwa preparaty są dostępne tylko na receptę. Należy pamiętać, że ta metoda nie może być stosowana jako rutynowa metoda antykoncepcji, a po jej zastosowaniu należy rozważyć stosowanie iinej, np. doustnej antykoncepcji hormonalnej. 1 Wskaźnik Pearla - wskaźnik opracowany przez Raymonda Pearla w 1932 roku określający skuteczność metod antykoncepcyjnych. Wskaźnik ten wyznacza się jako pomnożony przez 1200 (u niektórych badaczy 1300) stosunek liczby niezamierzonych poczęć do liczby badanych cykli, przy stosowaniu ustalonej metody antykoncepcji. Podaje więc liczbę zapłodnień w ciągu roku na 100 badanych kobiet (ok. 1200 cykli). Im niższy jest wskaźnik Pearla, tym metoda jest skuteczniejsza. Bez stosowania antykoncepcji wskaźnik Pearla wynosi 85. 2 PMS - zespół napięcia przedmiesiączkowego (Premenstrual syndrome, PMS) - zespół objawów psychicznych, fizycznych i emocjonalnych, występujący kilka do kilkunastu dni przed menstruacją, i ustępujący z chwilą jej rozpoczęcia. Nie jest pewne, co tak naprawdę wywołuje ZNP, jednak uważa się, że jest on skutkiem zaburzeń hormonalnych pod koniec cyklu miesiączkowego - nadmiernej produkcji estrogenów przy niedoborze progestagenów. Badania ostatnich lat wykazały, że u podłoża PMS leży działanie endogennych metabolitów progesteronu na poziomie ośrodkowego układu nerwowego. Na ZNP cierpi statystycznie co druga kobieta.