Podniecenie seksualne i orgazm, czyli jedne z najbardziej złożonych reakcji zachodzących w organizmie kobiety. Mechanizmy sterujące podnieceniem seksualnym oraz orgazmem u kobiet są bardzo złożone. Z jednej strony jest to wpływ hormonów, reakcje naczyń krwionośnych czy też odpowiedź na uwalnianie się neuroprzekaźników (np. tlenek azotu), które działają na określone struktury w mózgu oraz receptory i nerwy obwodowe w sferach erogennych w obrębie całego ciała. Z drugiej strony o narastaniu podniecenia seksualnego decyduje psychika kobiet i liczne uwarunkowania społeczno-kulturowe. Nieprawidłowości pojawiające się w jakimkolwiek z wymienionych obszarów mogą zaburzać funkcjonowanie kobiety w całej sferze życia erotycznego. Z tego względu tylko holistyczne podejście do kobiecej seksualności pozwala zarówno na zrozumienie przyczyn, jak i pomoc kobietom w przypadku problemów z osłabionym pożądaniem lub zmniejszonymi doznaniami płynącymi z seksu, trudnościami z osiągnięciem orgazmu czy też brakiem ochoty na współżycie.

Podniecenie seksualne u kobiet
Narastanie podniecenia u kobiet to połączenie doznań świadomych, rejestrowanych i odczuwanych przez kobietę jako przyjemne i silnie erotyczne, z nieświadomymi, które związane są z przekrwieniem warg sromowych, łechtaczki i pochwy wraz ze wzmożonym nawilgotnieniem jej ścian (lubrykacja). Odczuwanie pobudzenia seksualnego ma jednak charakter subiektywny. Towarzyszy mu bezpośrednie czucie obrzmienia, pulsowania i mrowienia okolicy genitalnej oraz podniecenie wynikające ze stymulacji przekrwionych narządów płciowych.
Podniecenie seksualne kobiety bywa często upraszczane i sprowadzane wyłącznie do reakcji ze strony genitalnej, czyli obrzmienia łechtaczki i wydzielania płynu nawilżającego pochwę. Okazuje się jednak, że mimo pojawienia się tych reakcji, kobieta może wcale nie odczuwać podniecenia seksualnego. Do jego osiągnięcia konieczne są świadome reakcje psychiczne. Nasilenie nawilżenia pochwy może być wynikiem pobudzenia układu współczulnego lub stanów lękowych (w tym również o podłożu seksualnym), a także wiązać się z negatywnymi emocjami u kobiet z zaburzeniami podniecenia. Brak lub utrata potrzeb seksualnych (hipolibidemia, oziębłość seksualna) polega na zmniejszeniu zainteresowania tematami seksualnymi, myślenia o sprawach seksualnych, okresowym lub trwałym zubożeniu fantazji erotycznych i braku lub ograniczeniu potrzeb seksualnych. U kobiet przyczyną takich problemów, zwłaszcza osłabienia doznań płynących z seksu i obniżonego pobudzenia seksualnego, może być niedobór tlenku azotu.

-=- Kobiecy orgazm
Podobnie kompleksowe podejście dotyczy orgazmu, który wedle aktualnych światowych trendów definiuje się następująco: „Orgazm jest szczytem natężenia podniecenia generowanego przez: (a) aferentną i re-aferentną stymulację receptorów czuciowych aktywowanych egzogennie i/lub endogennie oraz/lub (b) wyższe procesy poznawcze, po którym następuje wyzwolenie i spadek podniecenia” (Komisaruk i Whipple, 1991). Wynikają stąd dwa wnioski – osiągnięcie orgazmu przez kobietę nie wymaga stymulacji sfery genitalnej. Najpełniejsze jego odczuwanie jest efektem połączenia bodźców fizycznych z mentalnym przeżywaniem pobudzenia i więzi z partnerem. Wszystkie objawy przeżywanego orgazmu, takie jak poczucie ogarniającej fali rozkoszy, wzrost ciśnienia tętniczego, przyspieszenie czynności serca i oddechu, rozszerzenie źrenic, skurcze mięśni pochwy, a także innych grup mięśniowych oraz ich intensywność, są wypadkową działania wyżej wspomnianych czynników.
Trudności w osiąganiu orgazmu określa się jako trwałe lub okresowe opóźnianie się osiągania orgazmu w czasie normalnej aktywności seksualnej, a ich skrajną postacią jest zupełny brak przeżywania orgazmu, czyli anorgazmia.

Co sprawia, że kobiety odczuwają ochotę na seks i czerpią pełną satysfakcję ze współżycia?
Podnieceniem seksualnym kobiety steruje cały szereg czynników biologicznych. Są to zarówno reakcje zachodzące w mózgu i układzie nerwowym, jak i sterowane przez hormony oraz neuroprzekaźniki procesy, które przebiegają w obrębie całego ciała kobiety.
- Mózg i układ nerwowy: dzięki technice rezonansu magnetycznego udało się określić obszary w mózgu najsilniej zaangażowane w reakcje podniecenia i orgazmu. Są to kora zakrętu obręczy, jądro półleżące, ciało migdałowate, zwoje podstawy, wyspa, hipokamp i jądro okołokomorowe. W narastaniu podniecenia seksualnego u kobiet uczestniczą także nerwy czuciowe: łechtaczki (nerw sromowy), skóry okolicy narządów płciowych (nerw sromowy i nerwy trzewne miedniczne), pochwy (nerwy trzewne miedniczne), części pochwowej szyjki macicy (nerwy trzewne miedniczne, nerw podbrzuszny, nerw błędny) oraz macicy (nerw błędny).

- Hormony: do drugiej grupy czynników erogennych należą hormony, takie jak estrogeny, progesteron, androgeny, prolaktyna. O kluczowym znaczeniu estrogenów najlepiej świadczą objawy, które pojawiają się u kobiet w okresie menopauzy – poczynając od gorszego samopoczucia i nastroju, stanów lękowych, zaburzeń sercowo-naczyniowych, oddechowych, uderzeń gorąca, wzmożonej potliwości oraz dolegliwości bólowych, a na utracie zainteresowań życiem seksualnym i dolegliwościach somatycznych związanych ze współżyciem kończąc. Estrogeny pobudzają dojrzewanie i podziały nabłonka okolicy pochwy i sromu (tam znajdują się zakończenia nerwowe i odbywa się wydzielanie neuroprzekaźników), zwiększają unaczynienie i przepływ krwi oraz stymulują wydzielanie gruczołowe (m.in. w gruczołach Bartholina). Deficyt estrogenów powoduje upośledzenie tych wszystkich funkcji, w wyniku czego kobiety cierpią na suchość w pochwie, mogą odczuwać bolesność podczas stosunku (dyspareunia) i brak przyjemności z bezpośredniej stymulacji seksualnej. Mają także większe predyspozycje do zakażeń sromu, pochwy i dolnych dróg moczowych. Wszystkie te elementy silnie negatywnie wpływają na odczuwanie podniecenia i możliwość przeżywania orgazmu. Podobnie jak estrogeny, działa progesteron, który moduluje pracę podwzgórza i nerwów sterujących kontrolą kobiecych zachowań seksualnych. Ponadto, w rejonach mózgu związanych z podnieceniem i pobudliwością seksualną stwierdza się również zwiększoną wrażliwość receptorów dla androgenów (testosteron). Niski poziom tego hormonu we krwi u kobiet koreluje ze zmniejszoną częstością współżycia i obniżeniem pożądania.
Dodatkowo, na poziom testosteronu i estrogenów mają także wpływ inne hormony, takie jak androstendion i dehydroepiandrosteron (DHEA), produkowane przez jajniki i korę nadnerczy. Ich poziom obniża się wraz z wiekiem, co pośrednio przyczynia się do spadku libido i pogorszenia samopoczucia. Obniżenie popędu seksualnego, spadku nastroju, a nawet zaburzeń płodności może być także spowodowane nadmiarem prolaktyny – hormonu wydzielanego przez przysadkę mózgową.

-=- - Neuroprzekaźniki: Wpływ neuroprzekaźników na reakcje seksualne jest bardzo złożony i stanowi przedmiot wielu badań naukowych. Do neuroprzekaźników odpowiedzialnych za reakcje ze strony ośrodkowego układu nerwowego (mózg i rdzeń kręgowy) należy noradrenalina, dopamina, oksytocyna, serotonina, prolaktyna oraz GABA. Z kolei głównymi neuroprzekaźnikami odpowiedzialnymi za bezpośrednie reakcje zachodzące w narządach płciowych są acetylocholina i tlenek azotu (NO), który zasługuje na szczególną uwagę. Tlenek azotu (NO) odgrywa kluczową rolę w pojawieniu się miejscowej reakcji somatycznej na bodźce seksualne (przekrwienie, zwiększenie wrażliwości, nawilżenie).

Tlenek azotu – jeden z najważniejszych seksualnych neuroprzekaźników Tlenek azotu przekazuje sygnały między komórkami w obrębie narządów płciowych, co jest podstawą prawidłowych reakcji seksualnych. Wynika to z działania rozkurczającego na naczynia krwionośne (to właśnie tlenek azotu okazał się być poszukiwanym przez wiele lat przez naukowców śródbłonkowym czynnikiem rozluźniającym). Rozkurcz naczyń krwionośnych powoduje zwiększenie przepływu krwi, a w konsekwencji przekrwienie i obrzmienie okolic sromu i łechtaczki oraz produkcję płynu nawilżającego pochwę. Zmiany te prowadzą do zwiększonej wrażliwości na stymulację i są odbierane jako fizyczne objawy podniecenia seksualnego. Substancją, warunkującą powstawanie tlenku azotu, jest w organizmie L-arginina, przekształcana do NO za pośrednictwem enzymów nazywanych syntazami tlenku azotu (NOS). To właśnie L-arginina jest główną substancją czynną preparatu VAMEA podnoszącego jakość życia seksualnego kobiet.

Co zrobić, jeśli u kobiet pojawiają się problemy seksualne?
Spadek pożądania i ochoty na seks, czy też osłabienie lub brak satysfakcji ze współżycia to problem ponad 35% populacji kobiet na świecie. W Polsce pojawia się on tylko u 10% kobiet do 24. r. ż., znacznie, bo do 67%, wzrasta po 45. r. ż. Jest wiele przyczyn decydujących o problemach seksualnych kobiet – jedną z nich może być niedobór tlenku azotu w organizmie. Różne jest także ich nasilenie. Seksuolodzy dzielą je na brak lub utratę potrzeb seksualnych i trudności z osiąganiem orgazmu.

- Brak lub utrata potrzeb seksualnych polega na zmniejszeniu zainteresowania tematami seksualnymi, myślenia o sprawach seksualnych, okresowym lub trwałym zubożeniu fantazji erotycznych oraz braku lub ograniczeniu potrzeby kontaktów seksualnych. Kobieta dotknięta tym zaburzeniem nie wykazuje inicjatywy w dążeniu do zbliżenia z partnerem (chociaż w razie kontaktu może wystąpić podniecenie i satysfakcja ze współżycia), a także nie podejmuje aktywności masturbacyjnej. Brak lub utrata potrzeb seksualnych jest zaburzeniem bardzo rozpowszechnionym – dotyczy około 30% całej populacji kobiet. Jego etiologia jest bardzo zróżnicowana, toteż identyfikacja kluczowego czynnika u danej pacjentki może nastręczać seksuologowi znacznych trudności. Bierze się pod uwagę choroby somatyczne (zaburzenia hormonalne, cukrzyca, choroby układu krążenia, infekcje, nowotwory, zaburzenia psychiczne), nadużywanie i uzależnienie od substancji psychoaktywnych, działania uboczne stosowanych leków, a także patologie relacji między partnerami, inne zaburzenia i urazy seksualne lub czynniki kulturowe (większość z wymienionych przyczyn może prowadzić do spadku poziomu tlenku azotu). W leczeniu wykorzystuje się psychoterapię, farmakoterapię oraz metody treningowe.

-=- - Trudności w osiąganiu orgazmu w czasie normalnej aktywności seksualnej mogą mieć charakter trwały lub okresowy. W skrajnej postaci czasami przybierają formę zupełnego braku przeżywania orgazmu (anorgazmii). W Polsce trudności w osiąganiu orgazmu pojawiają się u 21% kobiet do 24. roku życia i u 26% w wieku 35-44 lat. W rozpoznaniu tego zaburzenia istotne jest stwierdzenie, czy kobieta osiąga podniecenie seksualne podczas stosunku i czy przebiega on prawidłowo (czas trwania, sposób pobudzania). Przyczyną trudności w osiąganiu orgazmu mogą być zaburzenia hormonalne (na przykład niedobór estrogenów w okresie menopauzy, nadmiar prolaktyny), wady anatomiczne, nieprawidłowe relacje partnerskie, stres, a także wiele innych chorób ogólnoustrojowych i czynników psychospołecznych (większość z wymienionych przyczyn może prowadzić do spadku poziomu tlenku azotu). Leczenie powinno usunąć przyczynę i dlatego zazwyczaj stosuje się farmakoterapię, psychoterapię i/lub inne metody treningowe.

Zmniejszenie pożądania i podniecenia oraz trudności z przeżywaniem orgazmu u kobiet wymagają bardzo starannej i wszechstronnej diagnostyki, która staje się kluczem do właściwego leczenia. Profesjonalna psychoterapia czy też metody treningowe, oparte na korygowaniu i urozmaicaniu sztuki miłosnej oraz rozwijaniu wyobraźni erotycznej, są bardzo pomocne, jednak nie zawsze skuteczne. Dlatego w wielu przypadkach poza psychoterapią stosuje się klasyczną farmakoterapię (np. leczenie hormonalne estrogenami, progesteronem, testosteronem, DHEA, oksytocyną lub lekami zmniejszającymi wydzielanie prolaktyny). Seksuolodzy mogą zalecać także leki poprawiające ukrwienie łechtaczki i pobudzające seksualnie.

L-arginina – substancja, która pozwala cieszyć się seksem
Nową i bardzo obiecującą kategorię stanowią preparaty z L-argininą, która podnosi poziomu tlenku azotu – jednego z najważniejszych neuroprzekaźników. Tlenek azotu w komórkach mięśniowych tętnic pochwy i łechtaczki wywołuje ciąg reakcji chemicznych. W ich efekcie obkurczone dotychczas naczynia krwionośne zaczynają się rozszerzać. Umożliwia to swobodny dopływ krwi do narządów płciowych, co ułatwia ich nawilżenie i zwiększa wrażliwość na bodźce. Sprzyja więc podnieceniu i odczuwaniu pełnej satysfakcji ze współżycia seksualnego.
Preparaty z L-argininą, np. VAMEA, przeznaczone są dla kobiet, które chcą czerpać większą radość z seksu. Mogą być także stosowane przez kobiety o obniżonym poziomie tlenku azotu we krwi, co objawia się osłabionymi doznaniami płynącymi z pożycia seksualnego, trudnościami z osiąganiem orgazmu, obniżonym pobudzeniem seksualnym lub jego brakiem oraz osłabionym pożądaniem.

-=- Preparat VAMEA – skuteczny i bezpieczny

Skuteczność preparatu VAMEA została potwierdzona w badaniu przeprowadzonym pod moim kierownictwem przez Instytut Seksuologii Polskiego Towarzystwa Seksuologicznego (badanie realizowane było od sierpnia do listopada 2004 r.). Z badania wynika, że już po 3-4 tygodniach stosowania VAMEA znacząco poprawiła się jakość życia seksualnego kobiet, co pośrednio wpłynęło również na ich lepsze relacje seksualne z partnerem. U ponad 70% badanych kobiet zwiększyła się ilość orgazmów, 85% deklarowało większe pożądanie i podniecenie seksualnego niż dotychczas, a w 73% przypadków nastąpił wzrost częstotliwości kontaktów seksualnych. Dla większości kobiet zażywanie preparatu VAMEA oznaczało również większą pewność siebie (ok. 87%) i poprawę relacji z partnerem (deklaracje ponad 80%).

Prof. dr hab. n. med. Zbigniew Lew-Starowicz jest specjalistą I i II stopnia z psychiatrii i seksuologii, licencjonowanym psychoterapeutą i terapeutą małżeńskim, specjalistą z zakresu edukacji seksualnej. Od lat pełni funkcję Dyrektora Instytutu Seksuologii Polskiego Towarzystwa Seksuologicznego. Autor ponad 200 publikacji naukowych, współautor kilkudziesięciu podręczników i książek popularnonaukowych.