Życie bez tego bodźca byłoby nudne i monotonne, bo to on pobudza nas do działania, do stawiania czoła przeciwnościom. Brak stresu spowodowałby, że poczulibyśmy się leniwi, mało kreatywni, co też mogłoby prowadzić do stresu. Nie od dziś wiadomo, że wszystko, co w nadmiarze jest szkodliwe, tak więc utrzymywanie organizmu przez dłuższy okres czasu w monotonni mogłoby być dla niego po niedługim czasie stresujące.Stres z psychologicznego punktu widzenia jest to stan mobilizacji organizmu w odpowiedzi na silny bodziec fizyczny bądź psychiczny (stresor), który spowodowany jest najczęściej reakcją organizmu na przeszkody, przeciążenia, czyhające w ukryciu niebezpieczeństwo, bądź też nowe sytuacje życiowe. Określany jest również jako lęk, konflikt czy frustracja, spowodowany przez rozmaite czynniki życia i środowiska.
Z medycznego punktu widzenia stres jest stanem, w którym zachodzi szereg zmian wywołanych w całym układzie biologicznym człowieka przez czynnik stresujący. Przechodzi przez 3 stadia. Pierwszy z nich jest stan alarmowy, w którym człowiek odczuwa działanie stresora, odczuwając tym samym, poczucie bezsilności i zagrożenia. Drugie stadium, to adaptacja, w której dochodzi do wielu zmian w organizmie, pozwalających na opanowanie zagrożenia. Dzieje się tak za sprawą autonomicznego układu nerwowego, który to wykazuje tendencję do stabilizacji (adaptacji). Stan wyczerpania możliwości przystosowawczych jest ostatnim stadium, w którym mózg w przewlekłym stresie pobudza stałe podwyższone wydzielanie hormonów „stresu”. Jest to niebezpieczne stadium, gdyż prowadzi do rozregulowania organizmu, co w konsekwencji może być przyczyną wielu chorób.
Stres może być rozpatrywany w dwóch aspektach pozytywnym i negatywnym. Pozytywny jest wtedy, gdy mobilizuje do działania. Wówczas zwiększa energię, pozwala pokonać przeszkody. Podczas egzaminu przeżywa się stres, związany z lękiem przed porażką. Następuje wówczas mobilizacja do większego wysiłku, wyostrza się uwaga, poprawia koncentracja i zwiększa wydajność pracy mózgu. Umiarkowany stres motywuje do pracy, jest siłą napędową, wyzwala energię do podejmowania trudnych wyzwań, pozwala działać szybciej i dokonywać to, co bez udziału stresu byłoby niemożliwe. Podczas jazdy samochodem, czasami na drodze zdarzają się różne nieprzewidziane sytuacje, które mogą wywołać stres, który również mobilizuje do szybszego działania. Stres pojawia się również podczas rozmowy w sprawie pracy, gdy chcemy pokazać się z jak najlepszej strony przyszłemu szefowi. W trakcie spotkania serce zaczyna szybciej bić, zwiększa się koncentracja, uwaga, następuje mobilizacja. Przykłady te wskazują, iż stres odgrywa pozytywną rolę, ponieważ zmusza organizm do większego wysiłku, przyjmowany w odpowiedniej dawce jest motorem do działania. Po osiągnięciu zamierzonych planów, stres ustępuje i przychodzi spokój, odprężenie. Jeśli człowiek chce w życiu osiągnąć więcej, musi przeżyć stres związany z dążeniem do poszczególnych celów, wówczas stres jest budujący.
O stresie negatywnym mówimy wówczas, gdy jest on zły. Występuje w takich samych sytuacjach jak stres pozytywny. Jednakże, gdy utrzymuje się przed dłuższy okres, wtedy może prowadzić do rozregulowania organizmu. Amerykańscy uczeni opracowali skalę pomiaru sytuacji, które są najbardziej stresujące dla człowieka, punktując je od 100 w dół. Na pierwszym miejscu jest śmierć małżonka (100), kolejno rozwód (73), separacja (65), kara więzienia i śmierć bliskiego członka rodziny (63), zmiana zawodu (36), kłótnia małżeńska (35). W początkowej fazie stresu negatywnego człowiek wykonuje czynności dużo wolniej. Później zaczynają pojawiać się problemy związane z przekazywaniem i odbiorem informacji, do momentu gdy następuje całkowita dezorganizacja życia i utrata kontroli nad sytuacją. Ciągłe podenerwowanie, przygnębienie, irytowanie się, brak cierpliwości, a także gwałtowne reakcje na mało istotne zdarzenia są objawami stresu. Utrzymywanie organizmu człowieka w takim stanie może wywołać negatywne skutki prowadzące do przewlekłych chorób.
Do których zaliczamy:
- choroby serca,
- chorobę niedokrwienną,
- zaburzenia rytmu serca,
- nadciśnienie tętnicze,
- chorobę wrzodową żołądka i dwunastnicy,
- wysoki poziom cholesterolu we krwi,
- nerwice,
- bezsenność,
- obniżenie odporności,
- zaburzenia miesiączkowania,
- zaburzenia erekcji.
Czasami stres może prowadzić do sięgania po używki typu alkohol, narkotyki, które nie należą do dobrych rozwiązań, a tylko pozornie uśmierzają uczucia powodujące stres, co jest krótkotrwale i niebezpieczne. Ważna jest umiejętność rozpoznania pierwszych objawów stresu, ponieważ jest szansa, że w początkowej fazie jesteśmy w stanie pomóc sobie sami. Jeżeli zauważysz przyspieszony oddech, obleje cię zimny pot, pojawią się problemy z zasypianiem, mogą to być objawy stresu. W takiej sytuacji wspomagająco działają łagodne środki uspokajające, np. melisa, herbata z chmielu zwyczajnego. Możesz uzupełnić również swoją dietę produktami bogatymi w magnez, ponieważ niedobór tego pierwiastka wpływa negatywnie na układ nerwowy. Aby go uzupełnić spożywaj pestki dyni, kakao, kiełki pszenicy, ziarna soi, kaszę gryczaną, czekoladę, orzechy. Można także przyjmować preparaty magnezowe dostępne w aptece.
Najlepsze metody na wyeliminowanie stresu to:
- rozładowanie emocji poprzez: spacer, gimnastykę, pływanie, bieganie,
- czytanie książki, pielęgnacją kwiatów, łowienie ryb,
- medytacja,
- śmiech,
- aktywne życie seksualne,
- prawidłowe odżywianie,
- odpoczynek, relaks,
- rozmowa z bliskimi, przyjaciółmi,
- sen.
Nie powinno dopuścić się do sytuacji, w których pojawiają się poważniejsze objawy, typu hiperwentylacja, ból w klatce piersiowej, częste bóle głowy. Jeżeli okaże się, że żyjesz w ciągłym stresie może być już za późno, abyś poradził sobie z nim samemu. Najlepiej w takiej sytuacji zgłosić się do psychologa lub psychoterapeuty, który pomoże ci poznać reakcje twojego organizmu na sytuacje stresowe, ponieważ podstawowym leczeniem w długotrwałym stresie jest psychoterapia. W krytycznej sytuacji stresowej lekarz może zalecić środki uspokajające. W związku z tym, iż ludzie są różni, mają również różne cechy osobowościowe, co sprawia, że każdy inaczej reaguje na stres, każdy w inny sposób odczuwa niepokój i napięcie. Nasza reakcja jest niepowtarzalną kombinacją bodźców fizjologicznych, myśli, uczuć i zachowań. Często zdarza się, że ta sama sytuacja u jednego człowieka wywoła wszystkie oznaki stresu, a u drugiego nie znajdziemy żadnych objawów stresu. Dzieje się tak, ponieważ to nie sama sytuacja wywołuje stres, ale osobowość człowieka nadaje jej znaczenie, które może być rozpatrywane jako czynnik budujący bądź niszczący. Każdy indywidualnie powinien odpowiedzieć sobie czym jest dla niego stres i zastanowić się, co robić, by stres pozytywny był zawsze pozytywny, a negatywny nie miał racji bytu w naszym życiu.