Wstrząs anafilaktyczny (fachowo anafilaksja) jest nagłą reakcją, które może wystąpić u alergika w określonych sytuacjach - najczęściej po spożyciu pokarmów (owoce morza, orzeszki ziemne), zażyciu leków bądź podaniu antybiotyku (zwłaszcza penicyliny), użądleniu przez owady czy przy prowadzeniu leczenia odczulającego. Musimy pamiętać o tym, że wystąpienie wstrząsu anafilaktycznego bezpośrednio zagraża życiu chorego. W takiej sytuacji należy więc wiedzieć, jakie są jego objawy oraz jak się zachować w takiej sytuacji.
Objawy wstrząsu anafilaktycznego
Objawy wstrząsu anafilaktycznego występują nagle i równie gwałtownie ustępują pod wpływem leczenia. Reakcja ta może mieć różny stopień nasilenia - najgroźniejszy jest zw. pełnoobjawowy zespół, który zagraża życiu alergika. Obejmuje on takie objawy jak:
- złe samopoczucie,
- pobladnięcie,
- świąd dłoni i stóp obejmujący całe ciało,
- utrata przytomności,
- szybki i płytki oddech,
- wymioty,
- biegunkę,
- niewyczuwalne tętno,
- znacznie obniżone ciśnienie tętnicze,
- poty,
- zimne kończyny.
Na szczęście zespół pełnoobjawowy należy do rzadkości. Zwykle nasilenie objawów jest mniejsze, tj. występuje:
- rumień i pokrzywka całego ciała,
- świąd,
- obrzęk twarzy i błon śluzowych (trudności w połykaniu),
- duszność,
- możliwe napady astmy oskrzelowej,
- nieco obniżone ciśnienie tętnicze.
Ratownik medyczny Michał Wieczorek wymienia najczęściej występujące objawy wstrząsu anafilaktycznego, do których należą: postępujące uczucie duszności, uderzenie gorąca, osłabienie, obrzęki i wysypki w okolicy twarzy, szyi.
Co powinniśmy zrobić?
Najważniejsze jest niezbagatelizowanie objawów, jakie wystąpiły. Trzeba zdawać sobie sprawę z tego, że wstrząs anafilaktyczny przebiega bardzo gwałtownie i może doprowadzić do utraty przytomności. "Pacjent w takiej sytuacji powinien niezwłocznie sam zażyć antyhistaminik np. Zyrtec. Osoby narażone na wstrząs zwykle mają takie leki przy sobie i znają ich podstawowe działanie, ale nie wiedzą jaką rolę odgrywa czas" - zaznacza dr n. med. Andrzej Posz. Bardzo istotne jest by odpowiednio wcześnie poszukać kogoś, kto nam pomoże - osoba z rodziny, sąsiad. Należy szybko zadzwonić na pogotowie, ponieważ pomoc lekarska jest w takim wypadku niezbędna. Po przyjeździe karetki trzeba poinformować ratowników, że jest się alergikiem i na co jest się uczulonym.
W zależności od czynnika, który wywołał wstrząs anafilaktyczny, przed przyjazdem ratowników medycznych, można pomóc sobie w następujący sposób:
1) wstrząs wywołany przez użądlenie owada:
- schłodzić miejsce, które zostało użądlone,
- jeśli użądlona została ręka bądź noga, to należy ją unieruchomić, ponieważ poruszanie będzie powodowało szybsze rozprzestrzenianie się trucizny po organizmie,
- unikać zbędnego wysiłku,
- położyć się by uniknąć upadku w przypadku utraty przytomności,
- w znacznym osłabieniu pomoże uniesienie nóg do góry.
2) wstrząs objawiający się napadem astmy:
- zachować spokój - to unormuje oddychanie,
- zastosować inhalator i poczekać aż lek zadziała,
- rozpiąć ubranie - łatwiej będzie oddychać,
- zapewnić dopływ świeżego powietrza - np. poprosić kogoś o otworzenie okna,
- jeśli odczuwa się duszność i suchość w ustach, to pomaga zwilżenie ust wodą.
Pierwsza pomoc dla alergika
W przypadku, gdy alergik stracił przytomność z powodu wystąpienia u niego wstrząsu anafilaktycznego, ważne jest szybkie działanie, czyli:
1) natychmiastowe przerwanie kontaktu z alergenem np. zaprzestanie podawania leku,
2) stała kontrola podstawowych funkcji życiowych (sprawdzanie czy osoba oddycha),
3) ułożenie poszkodowanego w pozycji bocznej bezpiecznej,
4) wezwanie karetki pogotowia.
Pomoc medyczna
W lżejszych przypadkach stosuje się hydrokortyzon i wapno. W rozwiniętym wstrząsie jest podawana podskórnie adrenalina oraz domięśniowo leki przeciwhistaminowe. Profilaktycznie osoby podatne na występowanie anafilaksji zawsze powinny mieć przy sobie zestaw do pierwszej pomocy, w którym znajduje się adrenalina. "Strzykawki z lekiem powinni mieć przy sobie uczuleni na owady (zwłaszcza pszczelarze), wszystkie osoby po incydencie wstrząsu, pacjenci z niestabilną astmą oraz niektórzy alergicy poddawani odczulaniu. Do niedawna były dostępne tylko zachodnie preparaty Anapenem i podobne (cena 200-300 zł), ale obecnie można kupić adrenalinę w ampułkostrzykawce na receptę za niecałe 30 zł" - wyjaśnia dr n. med. Andrzej Posz, Reprezentant Środowiska Medycznego.
Rady alergologa
Dr nauk medycznych Wojciech Kaniuk, który jest Reprezentantem Środowiska Medycznego, udzielił kilka cennych rad dla alergików:
1) Ludzie narażeni na wstrząs anafilaktyczny, który jest najczęściej spowodowany ukąszeniem przez owady, powinni zaopatrzyć się w zestaw przeciwwstrząsowy zawierający strzykawkę z adrenaliną oraz mieć zawsze przy sobie minimum 2 tabletki leku antyalergicznego. Powinni też być przeszkoleni w stosowaniu ampułkostrzykawek lub autostrzykawek z adrenaliną.
2) Osoby uczulone na leki powinny poprosić alergologa o ich wypisanie na kartce/ulotce. Taki opis dobrze jest zafoliować i okazywać przy każdym kontakcie z lekarzem, pielęgniarką czy ratownikiem medycznym.
3) W przypadku alergii pokarmowej trzeba znać nazwę uczulających pokarmów - także w kilku językach obcych. W szczególności dotyczy to kraju, w którym spędza się urlop.
4) Należy poinformować towarzyszy podróży, domowników, współlokatorów o skłonności do ostrej reakcji alergicznej w kontakcie z uczulającym czynnikiem. Zawsze lepiej zapobiegać, niż w dramatycznych okolicznościach liczyć na szybką, fachowa pomoc.
Bardzo ważne jest, abyśmy sami potrafili rozpoznać objawy wstrząsu anafilaktycznego oraz orientować się jak postępować w takim przypadku. Taka wiedza może uratować życie niejednemu alergikowi.
Objawy wstrząsu anafilaktycznego
Objawy wstrząsu anafilaktycznego występują nagle i równie gwałtownie ustępują pod wpływem leczenia. Reakcja ta może mieć różny stopień nasilenia - najgroźniejszy jest zw. pełnoobjawowy zespół, który zagraża życiu alergika. Obejmuje on takie objawy jak:
- złe samopoczucie,
- pobladnięcie,
- świąd dłoni i stóp obejmujący całe ciało,
- utrata przytomności,
- szybki i płytki oddech,
- wymioty,
- biegunkę,
- niewyczuwalne tętno,
- znacznie obniżone ciśnienie tętnicze,
- poty,
- zimne kończyny.
Na szczęście zespół pełnoobjawowy należy do rzadkości. Zwykle nasilenie objawów jest mniejsze, tj. występuje:
- rumień i pokrzywka całego ciała,
- świąd,
- obrzęk twarzy i błon śluzowych (trudności w połykaniu),
- duszność,
- możliwe napady astmy oskrzelowej,
- nieco obniżone ciśnienie tętnicze.
Ratownik medyczny Michał Wieczorek wymienia najczęściej występujące objawy wstrząsu anafilaktycznego, do których należą: postępujące uczucie duszności, uderzenie gorąca, osłabienie, obrzęki i wysypki w okolicy twarzy, szyi.
Co powinniśmy zrobić?
Najważniejsze jest niezbagatelizowanie objawów, jakie wystąpiły. Trzeba zdawać sobie sprawę z tego, że wstrząs anafilaktyczny przebiega bardzo gwałtownie i może doprowadzić do utraty przytomności. "Pacjent w takiej sytuacji powinien niezwłocznie sam zażyć antyhistaminik np. Zyrtec. Osoby narażone na wstrząs zwykle mają takie leki przy sobie i znają ich podstawowe działanie, ale nie wiedzą jaką rolę odgrywa czas" - zaznacza dr n. med. Andrzej Posz. Bardzo istotne jest by odpowiednio wcześnie poszukać kogoś, kto nam pomoże - osoba z rodziny, sąsiad. Należy szybko zadzwonić na pogotowie, ponieważ pomoc lekarska jest w takim wypadku niezbędna. Po przyjeździe karetki trzeba poinformować ratowników, że jest się alergikiem i na co jest się uczulonym.
W zależności od czynnika, który wywołał wstrząs anafilaktyczny, przed przyjazdem ratowników medycznych, można pomóc sobie w następujący sposób:
1) wstrząs wywołany przez użądlenie owada:
- schłodzić miejsce, które zostało użądlone,
- jeśli użądlona została ręka bądź noga, to należy ją unieruchomić, ponieważ poruszanie będzie powodowało szybsze rozprzestrzenianie się trucizny po organizmie,
- unikać zbędnego wysiłku,
- położyć się by uniknąć upadku w przypadku utraty przytomności,
- w znacznym osłabieniu pomoże uniesienie nóg do góry.
2) wstrząs objawiający się napadem astmy:
- zachować spokój - to unormuje oddychanie,
- zastosować inhalator i poczekać aż lek zadziała,
- rozpiąć ubranie - łatwiej będzie oddychać,
- zapewnić dopływ świeżego powietrza - np. poprosić kogoś o otworzenie okna,
- jeśli odczuwa się duszność i suchość w ustach, to pomaga zwilżenie ust wodą.
Pierwsza pomoc dla alergika
W przypadku, gdy alergik stracił przytomność z powodu wystąpienia u niego wstrząsu anafilaktycznego, ważne jest szybkie działanie, czyli:
1) natychmiastowe przerwanie kontaktu z alergenem np. zaprzestanie podawania leku,
2) stała kontrola podstawowych funkcji życiowych (sprawdzanie czy osoba oddycha),
3) ułożenie poszkodowanego w pozycji bocznej bezpiecznej,
4) wezwanie karetki pogotowia.
Pomoc medyczna
W lżejszych przypadkach stosuje się hydrokortyzon i wapno. W rozwiniętym wstrząsie jest podawana podskórnie adrenalina oraz domięśniowo leki przeciwhistaminowe. Profilaktycznie osoby podatne na występowanie anafilaksji zawsze powinny mieć przy sobie zestaw do pierwszej pomocy, w którym znajduje się adrenalina. "Strzykawki z lekiem powinni mieć przy sobie uczuleni na owady (zwłaszcza pszczelarze), wszystkie osoby po incydencie wstrząsu, pacjenci z niestabilną astmą oraz niektórzy alergicy poddawani odczulaniu. Do niedawna były dostępne tylko zachodnie preparaty Anapenem i podobne (cena 200-300 zł), ale obecnie można kupić adrenalinę w ampułkostrzykawce na receptę za niecałe 30 zł" - wyjaśnia dr n. med. Andrzej Posz, Reprezentant Środowiska Medycznego.
Rady alergologa
Dr nauk medycznych Wojciech Kaniuk, który jest Reprezentantem Środowiska Medycznego, udzielił kilka cennych rad dla alergików:
1) Ludzie narażeni na wstrząs anafilaktyczny, który jest najczęściej spowodowany ukąszeniem przez owady, powinni zaopatrzyć się w zestaw przeciwwstrząsowy zawierający strzykawkę z adrenaliną oraz mieć zawsze przy sobie minimum 2 tabletki leku antyalergicznego. Powinni też być przeszkoleni w stosowaniu ampułkostrzykawek lub autostrzykawek z adrenaliną.
2) Osoby uczulone na leki powinny poprosić alergologa o ich wypisanie na kartce/ulotce. Taki opis dobrze jest zafoliować i okazywać przy każdym kontakcie z lekarzem, pielęgniarką czy ratownikiem medycznym.
3) W przypadku alergii pokarmowej trzeba znać nazwę uczulających pokarmów - także w kilku językach obcych. W szczególności dotyczy to kraju, w którym spędza się urlop.
4) Należy poinformować towarzyszy podróży, domowników, współlokatorów o skłonności do ostrej reakcji alergicznej w kontakcie z uczulającym czynnikiem. Zawsze lepiej zapobiegać, niż w dramatycznych okolicznościach liczyć na szybką, fachowa pomoc.
Bardzo ważne jest, abyśmy sami potrafili rozpoznać objawy wstrząsu anafilaktycznego oraz orientować się jak postępować w takim przypadku. Taka wiedza może uratować życie niejednemu alergikowi.